چکیده:
قیام عباسیان بر پایه عدالت خواهی و با شعار «الرضا من آل محمد» پا گرفت و سرانجام با قدرت یافتن سفاح به سرانجام رسید (132 ق). به باور عام مورخان و محققان در این باره، مفهوم رایج شعار «آل محمد» دخترزادگان رسول خدا (ص) یا به تعبیری ائمه اطهار(ع) بوده اند که در روند قیام عباسی از این معنا، تهی و به خاندان عباسی تفسیر شد و بدین سبب حکومت عباسی در آینده به چالش های بسیاری گرفتار آمد. این دیدگاه نقدپذیر است؛ زیرا می توان پرسید: چرا عباسیان شعاری سردادند که نه با وضع خاندانی آنان سازگار بود و نه با فرض پیروزی شان، جز با نیرنگ و فریب کاری، به تاثیرگذاری این شعار در عرصه سیاست و قدرت، امید نمی رفت. این پژوهش با رصد شعار «الرضا من آل محمد» در برخی از قیام ها، از راه برد روشن عباسیان و آشنایی مردم با شعار آنان سخن می گوید و کاربرد مفهوم گسترده تری را درباره واژه «آل» نزد مردمان جامعه آن روزگار، اثبات می کند؛ سپس به تبیین هم خوانی آن با گزاره های تاریخی، گفتمان قرآنی و ادبیات شیعی و سنی می پردازد و به خاستگاه این خطای تاریخی اشاره می کند.
خلاصه ماشینی:
3. خبر دیگری که بر راهبرد روشن عباسیان در پرهیز از فرزندزادگان رسول خدا (ص) دلالت میکند این است که محمد بنعلی عباسی هنگام فرستادن داعیان، کوفه را به دلیل پیروی مردمانش از علی (شیعه بودن)، مکانی مناسبی برای دعوت ندانست، اما خراسان را دارای نیروهای فعال فراوان با قلبهایی صاف و مستعد برای پذیرش وصف کرد و افزود: مردم خراسان از گرایشها و اندیشههای دیگر مناطق دور و دارای سپاهی کامل و پیروان و یاوران مایند و آنان سلطنت را به ما خواهند سپرد (ابنفقیه، 1416: 604 - 605).
این گزارش افزون بر اینکه گسترده بودن مفهوم آل را نزد توده مردم آن روزگار تأیید میکند، از روشن بودن مرزهای فکری گروههای مختلف شیعی و مبارزان ضد اموی خبر میدهد و آن مرد محتشم که نامش در این گزارش نیامده، برای شناخت دقیق عبدالله از کاربرد «آل» خودداری کرده و به جای آن واژه فرزندزاده رسولخدا (ص) را ابراهیم امام فرزند محمد بنعلی بنعبدالله بنعباس و شوهر ام الحسین دختر امام سجاد (ع) بود (ابنحزم، 1403: 52).
قیام حسن هرش با شعار «الرضا من آل محمد» در این میان و به روایتی دعوت حسین بنمنصور حلاج به رضای آل محمد (قرطبی، بیتا: 60 - 61) در آغاز کارش (ابنجوزی، 1412: 13، 204)، حتی بر کاربرد سیاسی واژه «آل محمد» در معنایی وسیعتر از بنوهاشم نیز دلالت میکند و دستکم تا قرن چهارم (زمان قیام مستجیر عباسی)، مفهوم هاشمی آن به کار میرفته و کسی بدین کاربرد معترض نبوده است.