چکیده:
علامه مجلسی، برای تالیف جامع حدیثی خود، بحارالانوار، از کتابهای روایی متنوعی بهره برده است. وی از همین رو پنج فصل مقدمه بحارالانوار را به معرفی کامل منابع خویش، اختصاص داده است. کتاب شناسی و نقد منابع در بحارالانوار شامل دو محور اصلی است: تعیین نویسنده واقعی برخی منابع کهن و بررسی اسناد بعضی کتابها. در محور نخست، مجلسی بر مبنای سند روایات، سبک و محتوای نگارش کتاب و نسخههای خطی قدیمی به اظهار نظر درباره مولف کتابها پرداخته است. تبحر علامه مجلسی در زمینه کتابشناسی، سبب شده است تا به اشتباهات رایج کتاب شناسانه در زمان خویش اشاره و نظرات نادرست را تصحیح نماید. در بخش بررسی اسناد کتابهای روایی، نقد و بررسی علامه مجلسی فقط متوجه مولفان کتاب هاست و شامل راویان روایات درون کتابها نمیشود.
Collecting a large number of Hadith books to provide Bihar al-Anvar, Majilisi.
dedicated first five chapters to introduce, review and criticize the sources. The bibliography is based on two axes: the recognition of real writers and the authenticity of the documents in terms of narrators. At the former attempt Majlisi carefully examines the narratives as well as the style and content of the book's writing in order to judge the writer. He would genuinely find the common mistakes on bibliography and tries to reinterpret some ill assumptions. In terms of authenticity of narrations, Majlisi is more concerned about the writers of the books than is about the narrators.
خلاصه ماشینی:
وی در مواضعی بر اساس شیوه بررسی سبک و محتوای کتاب، فقط انتساب کتاب به نویسندهای خاص را رد کرده اما درباره مؤلف آن گمانهزنی نکرده است؛ نمونه آن اظهار نظر درباره کتاب الروضة فی المعجزات و الفضائل است که مجلسی با ایجاد تردید در انتساب این کتاب به شیخ صدوق، بدون اشاره به نام نویسنده ای معین، کتاب الروضة را تألیف یکی از عالمان شیعه در حدود سال 650 میداند (همو، 1/14).
1-5- ملاحظاتی درباره کتابشناسی مجلسی با وجود ژرفاندیشی علامه مجلسی در مسائل کتابشناختی، برخی از نظرهای وی نیازمند بازنگری جدی است؛ برای نمونه وی کتاب إستدراک را در شمار کتاب های شهید اول محسوب کرده است (همو، 1/10) و نوع ارجاع وی در متن بحارالانوار نشان میدهد که او گمان میکرده که شیخ شمس الدین جبعی این کتاب را از روی اصل کتاب شهید اول نوشته است.
علامه مجلسی در فصل اول مقدمه بحارالانوار، هر دو کتاب مروج الذهب و اثبات الوصیة را تألیف مسعودی دانسته (مجلسی، 1/18) و در فصل دوم نیز با استناد به نظر نجاشی در الفهرست، مسعودی را از راویان شیعه و صاحب اثبات الوصیة معرفی کرده است (همو، 1/36).
2-3- اسناد کتاب های گمنام شیعی علامه مجلسی درباره کتابهای مشهور یا کتابهایی که نویسنده آنها مشخص است بحث سندشناسانهای را طرح نکردهاست و از همین رو ممکن است به نظر برسد بررسی سند کتابها و مصادر برای وی اهمیت نداشتهاست.