چکیده:
ساختار کلامی «یکی دخمه کردش ز سم ستور» مبهم و بحث انگیز است و صاحب نظران تاکنون برای دستیابی به معنی مصراع حکیم در مرگ و خاکسپاری سهراب تلاشهای بسیاری کردهاند. نگارنده با تمسّک به قراین و شواهدی از معماری و باستان شناسی و بیتی از شاهنامه به شیوهای تحلیلی ـ قیاسی به ضبط «چو سم ستور» دست یافته که در نسخ متاخّر شاهنامه و چاپ ژول مول و بروخیم آمده است. نگارنده در پایان مقاله صورت صحیح بیت را چنین در نظر دارد: «یکی دخمه کردش چو سمّ ستور/ جهانی ز رازی همی گشت کور) و بر این نظر است که با این طرز دید به سرچشمههای دیگری از منشا سکایی داستان رستم و خاندانش خواهیم رسید.
خلاصه ماشینی:
دکتر خالقی در مقالة مذکور حرف «از» را به معنی «از جنس» گرفته است و با این که در نسخ قدیمی ضبط «چو سم ستور» نیامده، باز هم در صورت وجود چنین ضبطی، مخالف معنی «به شکل سم ستور» نیست (همان: 464) ایشان با توجه به پایبندی نسخة اساس و ضبط اکثریت نسخ بر این نظر است که منظور از «سم ستور» در مصراع مورد بحث فقط همان چیزی است که ما از آن میفهمیم و بنداری نیز فهمیده است؛ یعنی «ناخن چارپایان» (همان) استاد خالقی با توجه به تقدس سم اسب نیز معتقد است که رستم محض تیمن و تبرک در دخمة پسر به گذاشتن سم اسب بسنده کرده است (همان: 464 و 465) و با ساختن تمام دخمه از جنس سم اسب موافق نیست (همان: 466).
دکتر خالقی در پایان مقالهاش با عنوان «یکی دخمه کردش ز سم ستور» آورده است که: «اگر این ابیات را به همین صورت هم که روایت شده بپذیریم و یا بر طبق ضبط مول و بروخیم بگوییم رستم دخمه را به شکل سم اسب ساخته (که البته در این صورت اخیر، معنی بیت سوم با معنی دو بیت دیگر نمیخورد[؟])، در هر حال باز در اصل نظر ما هیچ تغییری نمیدهد و این ابیات عقیدة ما را دربارة تقدس سم اسب در میان ایرانیان قدیم یک بار دیگر تأیید میکند (خالقی، 1357: 466).