چکیده:
واژه صفه معانی متنوعی چون سکو، سرپوشیده، پایه، ساختمان، ایوان، سطح سنگی زیر ساختمان و غیره دارد. این واژه در تاریخ بیهقی که از معتبرترین منابع مکتوب دورة غزنوی است، به دفعات به کار رفته است. اگرچه از دورة غزنوی آثار معماری چندی کشف شده، در خصوص نام و نشان قسمت های مختلف بناهای مذکور کمتر نشانی باقی است. پرسش اصلی پژوهش حاضر پیرامون معنایابی و چیستی مفهوم صفه در تاریخ بیهقی با توجه به حدود 50 گزارش آمده در این متن بود. هدف این پژوهش درک معنای صفه در تاریخ بیهقی و تطبیق آن با آثار معماری دورة غزنوی برای آشنایی بیشتر با ویژگی های معماری این دوره بود. روش پژوهش توصیفی و کتابخانه ای بود که بر اساس مطالعة ویژگی های صفه در تاریخ بیهقی و مقایسة تطبیقی آن ها با یافتههای معماری و گزارش های علمی پیرامون بناها انجام گرفت. نتیجه بررسی ها نشان داد با توجه به این که در متن تاریخ بیهقی، فقط به وجود صفهها در کاخ ها و باغ ها پرداخته شده، منظور از صفه، ایوان اصلی و بزرگ موجود در کاخ و باغ بوده که قسمت های مهم بنا مانند تختگاه، تالارهای تشریفات و ساختمانهای مستقل اما متصل مربوط به مهمانان و بزرگان حکومتی در کنار آن ساخته می شده است.
خلاصه ماشینی:
نتیجۀ بررسیها نشان داد با توجه به این که در متن تاریخ بیهقی، فقط به وجود صفهها در کاخها و باغها پرداخته شده، منظور از صفه، ایوان اصلی و بزرگ موجود در کاخ و باغ بوده که قسمتهای مهم بنا مانند تختگاه، تالارهای تشریفات و ساختمانهای مستقل اما متصل مربوط به مهمانان و بزرگان حکومتی در کنار آن ساخته میشده است.
بیهقی نیز صفه را، همان ایوان اصلی متصل به تالار بار عام و تختگاه کاخ دانسته که از دیگر ایوانها بزرگتر بوده است.
گزارشهای و توصیفات بیهقی نشان داد صفه مکانی بزرگ درون کاخ و باغ و مرکز اصلی حضور امیر و قراردادن تاج و تخت شاهی در آن و مجالست با دولتمردان و فرماندهان بوده و مراسم رسمی، جشنهای اعیاد و شادخواریها، خوانهای گسترده، ملاقاتها و مانند آنها در این مکان انجام میگرفته است.
یافتههای منجر از کاوشهای باستانشناسی لشکری بازار که شهر مهم دورۀ غزنوی و به ویژه سلطان محمود و مسعود بود نشان داد کاخهای این دوره، هر کدام چند ایوان داشته که ایوان متصل به تختگاه از همه بزرگتر بوده و به طرف ورودی کاخ یا باغ تعبیه شده و ساختمانهای ویژۀ مهمانان و تالارهای تجمعات در کنار این ایوان قرار داشته است.
بر همین اساس آوردن 50 بار واژة صفه در تاریخ بیهقی و مقایسة وصفهای آنها با کاخها و باغهای دورة غزنوی نشان داد معنای صفه در تاریخ بیهقی ایوان اصلی کاخ و مهمترین قسمت محل استقرار و سکونت امیر بوده و تخت سلطنت به نشانة حضور رسمی امیر مسعود در این ایوان قرار داشته است.