چکیده:
شاید بتوان متکلّمین مسلمان را به واسطة توجّهشان به بحث زبان، از کهنترین زبانشناسان در مشرقزمین به شمار آورد که به سبب تمرکز و تمحّض در ابعاد اعجاز زبانی قرآن کریم و ژرفاندیشی در باب موضوعات مربوط به کلام الهی ازجمله حدوث و قدم آن به بحثهای دقیق زبانشناسی از قبیل تعاریف، کارکردها، معانی و تاویل زبان پرداختهاند. ابویعقوب سجستانی از نویسندگان و متکلّمین مسلمان ایرانی اوایل قرن چهارم هجری است. وی بهصورت جدی در کتاب «کشفالمحجوب» به نظام «ذهن و زبان» پرداخته، «نظریّة ارتباطی» خاصّی را بر مبنای «نظام نطق و زبان» متشکّل از وجوه و ساحات سه¬گانة «قصد»، «طبع» و «عرف» پایهگذاری کرده است. سجستانی معتقد است که نقص، حذف و نادیده گرفتن هر یک از این اجزاء که در کنار هم، معنا و ارزش مییابند، ارجاع ندادن نطق به ناطق و در نتیجه گسست زنجیرة سخن و برقرار نشدن ارتباط را به دنبال دارد. از امتیازات نظریّة ارتباطی وی این است که به بحث هرمنوتیک و تاویل سخن، بهویژه تاویل متون مقدّس، نیز پرداخته است. مقالة حاضر بر آن است که با معرّفی و بررسی «نظام ذهن و زبان و نظریّة ارتباطی سجستانی»، تصویری عینی و ملموس از آراء ارزشمند وی در این زمینه ارائه کند.
Muslim Mutakallimun can be considered pioneer linguists in the east due to their attention to language. Since they were focused on studying different aspects of the linguistic I’jaz of holy Qoran and because of their contemplation in the themes related to the word of
God like Hoduth and Qidam، they have discussed studied delicate linguistic topics like descriptions، functions، semasiology and hermeneutics. Abu Yaqube Sejestani is an Iranian Muslim Mutakallim in 4th century (Hijri). He paid serious attention to mind and language as a system in "Kashf ol Mahjoob"، and introduced a communication theory based on the “system of speech and language” including three dimensions named "Qasd"، "Tab’?" and "Orf".Sejestani believes these elements are meaningful and significant when they are all together، therefore any deficit in these elements، omission or ignoring even one element will result in a disconnection between speech and the speaker، and therefore، breaking the speech chain and failure in communication. The advantage of his theory of communication is that he addressed hermeneutics، especially in holy texts. By introducing and analyzing “Sejestani’s system of mind and language، and
communication theory” in this paper a clear description of his priceless ideas is presented.
خلاصه ماشینی:
ذهن و زبان در نظریۀ ارتباطی ابویعقوب سجستانی * محمد فرهمند ** فرامرز جلالت *** ابراهیم دانش چکیده شاید بتوان متکلمین مسلمان را به واسطۀ توجهشان به بحث زبـان ، از کهـن تـرین زبان شناسان در مشرق زمین به شمار آورد که به سـبب تمرکـز و تمحـض در ابعـاد اعجاز زبانی قرآن کریم و ژرف اندیشـی در بـاب موضـوعات مربـوط بـه کـلام الهـی ازجمله حـدوث و قـدم آن بـه بحـث هـای دقیـق زبـان شناسـی از قبیـل تعـاریف ، کارکردها، معانی و تأویل زبان پرداختـه انـد.
پیشینۀ پژوهش در مورد ذهن و زبان و نظریۀ ارتبـاطی از دیـدگاه ابویعقـوب سجسـتانی تـا بـه امـروز پژوهشی صورت نگرفته است ، اما در مورد زبان و ذهـن ، و جنبـه هـای فکـری سجسـتانی، مذهب ، آثار و عقایدش پژوهش هایی به طور مستقل انجام یافته که اهم آنها از این قرارند: جاحظ (١٤٢٣: ٨٣) از قول صاحب منطق (ارسطو) انسان را چنین تعریف کرده اسـت : «حد الانسان الحی الناطق المبین » که نشان دهندة اهمیت نطق در تمایز انسـان از سـایر موجودات است .
فرایند تحقق این ارتباط در اندیشۀ وی به صورت نمودار زیر قابل ترسیم است : / (نمودار ٢) با توجه به گفتۀ سجستانی و نمودار فـوق ، در صـورت انطبـاق ذهـن (قصـد) و زبـان (سخن ) گوینده و عدم نقص در اندام های گفتاری (طبع ) وی و استفاده از زبان مشـترک (عرف ) برقراری ارتباط ممکن خواهد شد.