چکیده:
معناشناسی مفاهیم اخلاقی، یکی از مباحث فرااخلاق به شمار می رود. مفاهیم اخلاقی، اعم از ارزشی و الزامی، مفاهیمی هستند که در محمول جمله های اخلاقی به کار می روند. مفاهیم ارزشی، مانند «خوب» و «بد» است و مفاهیم الزامی مانند «باید»، «نباید» و «وظیفه». درباره معنای «الزام اخلاقی»، مقاله های بسیاری منتشر شده است، ولی این تحقیق درصدد است نظریه بالقیاس بالغیر را تبیین و بررسی نماید. این نظریه، برای تکمیل نظریه ضرورت بالقیاس الی الغیر مطرح شده است. بر اساس پژوهش انجام شده، نظریه بالقیاس بالغیر، با اشکالاتی نظیر جامع افراد نبودن، به تسلسل محال منجر شدن و خلط جایگاه بحث مواجه بوده که مانع از پذیرش آن به عنوان نظریه ای قابل دفاع است. افزودن بر این، نظریه ضرورت بالقیاس الی الغیر، عاری از نقصی است که دیدگاه ضرورت بالقیاس بالغیر مدعی رفع آن است. این پژوهش، به شیوه اسنادی و به روش تحلیلی ـ فلسفی صورت گرفته است.
خلاصه ماشینی:
درباره معنای «الزام اخلاقی»، مقالههای بسیاری منتشر شده است، ولی این تحقیق درصدد است نظریه بالقیاس بالغیر را تبیین و بررسی نماید.
مسئله مورد پژوهش این است که آیا معنای «الزام اخلاقی»، ضرورت بالقیاس بالغیر است؟ برای مشخص شدن مسئله، نخست باید مراد از «مفاهیم اخلاقی»، بخصوص مفهوم «الزام اخلاقی» تبیین شود.
به عبارت دیگر، گاهی کلمه «باید» به جنبه انشایی و مثبت جمله اشاره دارد، ولی در این تحقیق، تنها جنبه به ظاهر انشائی «الزام اخلاقی»، یا مثبت آن مورد نظر نیست، بلکه جنبة به ظاهر خبری و منفی آن نیز مورد توجه است.
این نظریه، بر این باور است میان نظریه آیتالله مصباح و نظریه ضرورت بالقیاس بالغیر، تمایزی به بیان ذیل وجود دارد: معنای «باید» در نظر آیتالله مصباح، بیانگر ضرورت بالقیاس میان نتیجه و حیث فی نفسه فعل است.
ازاینرو، این ضرورت، بالقیاس ولی بالغیر است و «باید و نباید»های اخلاقی و غیر اخلاقی ناظر به این ضرورت است، یعنی ضرورت بین فعل (از حیث صدور از فاعل) و نتیجه (معلمی، 1384، ص 52-53).
در صورتی که معنای «باید اخلاقی»، ضرورت بالقیاس در نظر گرفته شود، جمله حاوی آن، توصیفی و اخباری خواهد بود و نتیجه اخباریانگاری جملههای اخلاقی، مطلقگرایی اخلاقی است.
اگر جمله اول معنای ضرورت بالقیاس بالغیر نداشته باشد، این نظریه جامع افراد نیست؛ زیرا مقدمه اول (یعنی جمله «الف») نیز ذیل تعریف جملههای اخلاقی قرار میگیرد؛ یعنی این جمله دارای موضوع «فعل اخلاقی» و محمول «باید» است.
زمانی که بیان میشود: معنای «باید»، ضرورت بین فعل و نتیجه است، به حیث صدور از فاعل نیز اشاره شده است.