چکیده:
اکتشاف نفت در اوایل قرن بیستم در خوزستان، سرآغاز دوره جدیدی در تاریخ ایران بوده است. دورهای که با حضور انگلیسیها و شرکت نفت ایران و انگلیس همراه بود. پس از اعطای امتیاز نفت جنوب به ویلیام ناکس دارسی در 1280ش. /1901م. که به شکلگیری شرکت نفت ایران و انگلیس منجر شد، این شرکت بنا بر نیاز خود در حوزه عملیات نفتی شروع به استخدام کارگران ایرانی کرد. به تدریج و با استخدام نیروی کاری که از دیگر مناطق ایران به خوزستان مهاجرت کردند و نیز توسعه تاسیسات نفتی، کارگران مناطق نفت خیز با مطالبات جدی شرکت را وارد چالش بزرگی نمودند. تمرکز هزاران کارگر در این مناطق در شرایط بد اقتصادی و معیشتی، سرانجام به متشکل شدن آنها و اعتصابات کارگری انجامید که مقابله جدی شرکت نفت ایران و انگلیس را نیز به دنبال داشت. کارگران خواهان افزایش دستمزد، مسکن و امکانات بهداشتی بودند؛ اما به نظر میرسید آنچه برای شرکت اولویت داشت، صرفه جویی و بهره وری عملیات نفتی بود. پژوهش حاضر با توجه به اسناد آن دوره و گذری کوتاه بر وضعیت نیروی کار شرکت نفت ایران و انگلیس به بررسی عملکرد این شرکت در پاسخگویی به مطالبات کارگری می پردازد.
خلاصه ماشینی:
در آغازو با استخدام نيروي کاري که از ديگر مناطق ايران به خوزستان مهاجرت کردند و نيز توسعه تأسيسات نفتي، کارگران مناطق نفت خيز اگر چه در شرايط ايده آلي به سرنمي بردند، خواهان تسهيلات فوق العاده نيز نبودند؛ زيرا به نظر مي رسيد آنها که از شهرو روستاي خود براي کار به شهرهاي نفتي روي آوردند، قبل از آن داراي شغل و دستمزد مناسب و شرايط مساعد زندگي نبوده و اکنون راضي به آنچه که پيشروي آنها بود، مطالبات جدي نيز مطرح نميکردند.
در نامه مشابه ديگري که از سوي رئيس مجلس شوراي ملي در اين مورد صادر شده است ، اينچنين آمده است که : "به قرار اطلاعي که از حدود خوزستان راجع به کمپاني نفط جنوب رسيده طرز رفتار کمپاني مزبور نسبت به کارگران ايراني خوب نيست از جمله اجرت آنها را تقليل کرده اند طوريکه کافي به مخارج مشاراليهم نبوده همواره در عسرت و قرض دچار ميشوند و ديگر مسئله صحي و مريضخانه است که براي ايراني ها تهيه شده به کلي غيرمنظم و به هيچ وجه کافي به احتياجات آنها نيست "( سازمان اسناد ملي ايران ، سند شماره ٢٤٠/١٤٦٥١).
در مقابل اعتراضات به پايين بودن دستمزد کارگران ، شرکت نفت در جوابيه خود آورده بود که "بي شک به همان اندازه که آن وزارتخانه جليله و مقام محترم رياست مجلس شوراي ملي مايل اند که اين کارگران به طور وافي اجرت بگيرند منافع کمپاني نيز آنرا ايجاب مينمايدو خاطر محترم را مطمئن ميدارم تا حدي که مناسب با صرفه جوئي باشد اين قضيه نظر دقيق کمپاني را جلب کرده و در آتيه نيز خواهد کرد"(سازمان اسناد ملي ايران ، سند شماره ٢٤٠/١٤٦٥١).