چکیده:
در این مقاله با بهره گیری از نظریه فرمالیست هایی چون ویکتور شکلوفسکی و رومن یاکوبسن به تحلیل و بررسی زیباشناختی سوره «ضحی» پرداخته ایم. بنا به باور فرمالیست ها، این شکل است که درون مایه متن ادبی را تشکیل می دهد. در این جستار ویژگی های دستوری، واژگانی، صور بیانی، موسیقی و آوایی سوره «ضحی» را با توجه به درون مایه آن، تحلیل و بررسی کرده ایم و به ساختار مضمونی ژرفی رسیده ایم، که شاید جز از رهگذر نقد فرمالیسم میسر نباشد. این سوره در مقام بشارت نازل شده، شخص مورد خطاب خود پیامبر گرامی اسلام است؛ ازاین رو از تصویرهایی سرشار از نرمش، دلسوزی، لطف، صفا، محبت بهرمند است.بررسی صورتگرایانه سوره «ضحی» نشان می دهد که واژه های دقیق و گزینش شده همراه با فصاحت و بلاغت بالا، تناسب آوای حروف کلمات، تناسب معنوی کلمات و جملات با یکدیگر و موسیقی خارق العاده و اعجاز آمیز هم سو با محتوای این سوره چنان در هم تنیده و به هم پیوسته که هیچ گاه نمی توان آنها را از جایگاه خود تغییر داد و قابل تفکیک دانست
خلاصه ماشینی:
در اين جستار کوشيده ايم تا تعريفي جامع از مکتب ادبـي نقـد فرماليسـم ارائـه کنيم ، سپس سورة «ضحي» را از منظر اين مکتب نقد ادبي با تکيه بر آراء و عقايـد نظريه پردازان برجسته ، نظير رومن ياکوبسن و ويکتور شکلوفسـکي مـورد بحـث و بررسي قرار دهيم تا هرچه بيشتر به اعجاز قرآن و درک جنبه هاي زيباشناسي لفـظ آن در جهت معنا پيببريم ؛ لذا سعي شده بر تفاسـيري تکيـه شـود کـه قـرآن را از منظر ادبي مطالعه و تفسير کرده اند.
Foregrounding سوره نيز به ترجمه بهاء الدين خرمشاهي تکيـه کنـيم ، زيـرا از نثـري روان و ادبـي برخوردار است ؛ آن گاه به تحليل و بررسي درون متني آيات اين سوره و شـکل آنهـا و به کارگيري الفاظ براي رسيدن به معناي مورد نظر، خواهيم پرداخت : بسم الله الرحمن الرحيم (والضُّحي * واللّيلِ إذا سجي * ما ودّعک رُّبک وما قلي * وللآخرةُ خيـرٌ لـک مِـن الأُولي * ولسوف يُعطيک رُّبک فترضي * ألم يجدک يتيماً فآوي * ووجـدک ضـاّ لاً فهدي * ووجدک عائلاً فأغني * فأمّا اليتيم فلاتقهر * وأمّا السائل فلاتنهرْ * وأمّا ِبنِعمۀِ رِّبک فحدِّث ْ) (سوره ضحي ) بنام خداوند بخشنده بخشايشگر سوگند به روز روشن (١) و سوگند به شب چون بيآرمد (٢) کـه پروردگـارت بـا تـو بدرود نکرده و بيمهر نشده است (٣) و بيشک جهـان واپسـين بـراي تـو بهتـر از نخستين است (٤) و پروردگارت به زودي به تو [مقام شفاعت ] ميبخشد و خشـنود ميشوي (٥) آيا يتيمت نيافت که سر و سامانت داد؟!