چکیده:
بعد از فرار کریم خان زند از مقابل لشکر آزادخان افغان، خانواده وی نیز فراری و به میان ایل بیرانوند در دشت سیلاخور در لرستان پناهنده شده و کریم خان نیز به دنبال آن ها راهی این منطقه شد. سرداران آزادخان افغان به دنبال کریم خان تا سیلاخور آمده بودند. کریم خان دست یاری به سوی عشایر آن سامان، که از نظر نژادی و قومی با وی قرابت داشتند، دراز کرد. لشکر افغان با کریم خان و حامیانش در سال 1131. ش در سیلاخور به هم آویختند. کریم خان و متحدان او شکست خورده و متواری شدند. آنچه در این میان مهم است؛ پناهندگی خانواده کریم خان به یک خانواده سرشناس از ایل بیرانوند در سیلاخور است است. بنابر روایات شفاهی و گفته نسابان محلی لرستان؛ این خانواده که به آوارگان زند پناه داد خانواده شمس الدین بود که بعد از تثبیت سلطنت، کریم خان به عنوان انعام دختر یا به روایتی خواهرش را به دوست احمد، پسر شمس الدین داد. با این وصلت بود که پسری به نام میرزا احمد متولد شد و بعد از آن اعقاب او همواره ادعای نسبی به زندها را داشته و با این عنوان از سرکردگان ایل بیرانوند بودند.
خلاصه ماشینی:
هدف از این تحقیق بررسی چگونگی روابط خوانین بیرانوند و خاندان سلطنتی زند و همچنین چگونگی ریاست خاندان میرزا احمد بر ایل بیرانوند از جنگ سیلاخور تا سرکوب شورش محمدخان زند بوده و قصد اثبات روابط نسبی بین خوانین بیرانوند و خاندان زند را طبق منابع تاریخی و تاریخ روایی و شفاهی داشته و در پی پاسخگویی به این است که روابط زندها و خوانین بیرانوند بر چه اساسی بود؟ آیا از نوع سببی یا نسبی بود؟ به نظر میرسد دلایلی مبنی بر پناهندگی زندها در چندین مرتبه به سیلاخور، ادعاهای نسب شناسان و مورخان محلی و نوادگان میرزا احمد بیرانوند مبنی بر انتساب به خاندان سلطنتی زند، درگیری نوادگان میرزا احمد با قاجارها بیرانوند با قاجارها و ...
(افشار سیستانی، (٣٥٦ :١٣٦٦ ریاست خاندان میرزا احمد بر ایل بیرانوند: روایات مورخان محلی و نسب شناسان به ورود کریم خان زند به خرم آباد و بروجرد و اتحاد طوایف ساکن این دو شهر و نبرد با دشمن [آزادخان افغان } و شکست و فرار کریم خان اشاره دارند.
(والی زاده معجزی، ۱۳۸۹: ۴۰۸) در واقع میرزا احمد نخستین فرد از این دودمان بود که به لقب خانی ایل بیرانوند مفتخر شده و او از اولاد همان شمس الدین است که مأمن خانواده خان زند شده بود.
(طبق روایات صیدجعفر سپهوند، ماشالله محمدیسپهوند و حبیب الله محمدی - سپهوند؛ والیزاده معجزی، ۱۳۸۹: ۴۰۸) اقامت خوانین بیرانوند در شیراز: با توجه به اشارات بعضی مورخان و نسابان محلی به نظر میرسد که خوانین و سرکردگان ایل بیرانوند یعنی خانواده دوست احمد مدتی در شیراز به سر برده اند و با حمله قاجارها به شیراز و سقوط زندها، فرزندان میرزا احمد (سلطان محمد، زین العابدین خان اول ، ملک احمد، فرضعالی و تیمور) که منتسب به کریم خان زند بودند و در دربار زند در شیراز بسر میبردند.