چکیده:
طبقه متوسط جدید روایت پرفرازونشیبی در تاریخ ایران داشته است. این طبقه از دوره معاصر و در قالب روشنفکران و تحصیل کردگان به مشارکت در جنبش مشروطه پرداخته است. جنبش ملی کردن صنعت نفت عرصه دیگری برای نقش آفرینی این طبقه در مبارزات اجتماعی ایرانیان بوده است. در این دو نهضت آزادی خواهانه، طبقه متوسط جدید نقش پیشرو و اصلی را داشته است، اما این هدایتگری در انقلاب اسلامی به حاشیه رانده شد و این طبقه نظاره گر قدرت آفرینی طبقه متوسط سنتی و روحانیت گشت. درحالی که در جوامع غربی طبقه متوسط موتور محرک تغییرات و فرایندهای مدرن بوده است. در ایران اما طبقات دیگری هم انحصار این طبقه را در رهبری جنبش ها به چالش طلبیده اند. هدف اصلی این تحقیق بررسی علل ناکامی طبقه متوسط در رهبری انقلاب اسلامی است. بدین منظور ابتدا به مطالعه شکل گیری و تحولات کیفی این طبقه در تاریخ معاصر می پردازیم و سپس نقش دیگر اقشار اجتماعی را در مبارزات پیشرو و ضداستبدادی مردم ایران از نظر می گذرانیم. فرضیه اولیه نیز این است که به دلیل اجرای سیاست های مدرنیستی در دوره پهلوی، طبقه متوسط نسبت بدان علاقمندی نشان می داد و توان رهایی و نقش آفرینی در قالب گفتمان مخالف رژیم را نداشت. بدین ترتیب انقلاب اسلامی را عرصه ایفای نقش سازنده دیگر طبقات نمود.
خلاصه ماشینی:
در این دوره دو عامل عمده روند گسترش و نقش آفرینی طبقات اجتماعی به ویژه طبقه متوسط جدید را تحت تأثیر قرار داد: نخســت ، تلاش رژیم برای حفظ نظام ســیاســی که عملا با مشــارکت طبقات اجتماعی در تضاد بود و دوم شرایط خاص بین المللی و ورود اکثر کشورهای جهان در عرصه نوسازی که موجب برانگیختگی احســاس مشــارکت جمعی طبقه متوســط جدید گردید.
برای آزمایش این فرضیه نیز ابتدا به علل شکل گیری طبقه متوسط و مطالعه نقش آن در تحولات ســـیاســـی – اجتماعی ایران در ســـال های پیش از انقلاب در قالب ســـه گفتمان دموکراسی، سوسیالیسم و شیعه گرایی میپردازیم .
احزاب و دسته جاتی که به جبهه ملی پیوستند عبارت بودند از: حزب ایران شامل گروهی از روشنفکران ، دانشجویان و فن سالاران (از طبقه متوسط جدید)، حزب زحمتکشان که شـامل دو جناح میشـد: گروهی از روشـنفکران (عمدتا جداشـده از حزب توده ) و کارگران به رهبری خلیل ملکی و گروهی از پیشـــه وران ، مغازه داران و افراد میانه رو به رهبری مظفر بقایی، حزب ملت ایران به رهبری داریوش فروهر که ضمن جدایی از محسن پزشکپور و حزب پان ایرانی است طرفدار شاه ، به هواداری از مصدق و نهضت ملی برخاست و بخش هایی از دانش آموزان و دانشجویان را در خود گردآورده بود و «مجاهدین اسـلام » به رهبری آیت الله کاشـانی و آیت الله شـمس قنات آبادی و چند تاجر بازار که بازاریان ، طلبه ها و مغازه داران جزء از آن پشـــتیبانی میکردند.
گر چه طبقه متوسط سنتی و برخی از علما از جنبش ملی کردن نفت حمایت میکردند و احزاب و گروه های وابسته به بازار در جبهه ملی شرکت داشتند، ولی برخلاف انقلاب مشروطیت که در آن بخش عمده ای از رهبری را بر عهده داشتند؛ این بار در ائتلاف با جبهه ملی به نسبت از اهمیت کمتری برخوردار بودند و رهبری ائتلاف را طبقه متوســـط جدید بر عهده داشـــت .