چکیده:
در انسانشناسی سینوی نفس ناطقه با ادراک موجودات به لذتی عقلی دست مییابد و از طریق شهوت، غضب، وهم و خیال هم به لذات حسی نائل میشود. سعادت انسان از حیث ذات به آن است که عالمی عقلی باشد و از حیث ارتباط با بدن، تسلط بر خویش داشته باشد.
ابنسینا مردم را بر اساس کمالات عقلی در چند گروه قرار میدهد. عالمان مهذب در دنیا سعادتمند هستند و پس از مرگ به عالیترین درجات نائل میشوند. افراد بی استعداد و ساده با رحمت الهی از عذاب نجات مییابند. افرادی که با وجود استعداد ذاتی، در تحصیل کمالات علمی کوتاهی کردهاند از سعادت حقیقی محرومند و گرفتار عذاب ابدی خواهند بود. از دیدگاه ابنسینا جهل علمی موجب محرومیت ابدی از سعادت است. افرادی که از حیث عقلی کاملند ولی گرفتار رذایل اخلاقی هستند در دنیا به سطحی از سعادت میرسند و پس از مرگ با رفع آثار نامطلوب مربوط به اعمال از عذاب رهایی پیدا میکنند. ابنسینا وضع این گروه را که با داشتن کمالات علمی مایه اصلی سعادت را دارند جبرانپذیر میداند. تفاوت نظر ابنسینا در مورد دو گروه اخیر نشان میدهد که وی اساس سعادت را کمالات عقلی میداند.
خلاصه ماشینی:
با وجود وسعت و تنوع اين آثار پژوهشي، بايد گفت نظر پژوهشگران بيش از همه به بيان معناي سعادت و اقسام آن و سپس توضيح طبقه بنديهاي مختلفي که ابن سينا از وضعيت سعادت و شقاوت انسان پس از مرگ و زندگي اخروي ارائه کرده ، معطوف بوده است و به همين جهت محور سعادت از نظر شيخ الرئيس به قدرکافي مورد بررسي قرار نگرفته است .
اين پرسش در اين بحث همچنان قابل طرح است که از نظر ابن سينا، با توجه به قواي مختلف انسان ، چه نوع کمالات و فضايلي در تحقق سعادت تأثير دارند و جايگاه محوري با کدام يک از آن هاست ؟ به اين منظور ابتدا ديدگاه ابن سينا درباره کمال عقلي و نسبت آن با کمالات اخلاقي مورد بررسي قرار ميگيرد و سپس مبناي شيخ الرئيس در بحث شرايط نجات از عذاب ، در مورد برخي از انسان ها و گرفتاري برخي ديگر به عذاب جاوداني جست وجو ميشود.
ملاصدرا در حالي که در اين بحث تا حدود زيادي متأثر از نظرات ابن سينا و حتي عبارات اوست ، اظهار ميکند شرافت و سعادت حقيقي براي نفس از جهت جزء نظري آن است و آن سعادتي که براي بخش عملي از حيث ارتباط نفس و بدن حاصل ميشود در واقع به خاطر دوري از رنج ، پاکي از آلودگي و خلاصي از عقوبت و عذاب اليم ، باعث خشنودي است .
اساس بايد گفت تحقق لذات عقلي که از نگاه ابن سينا سعادت حقيقي است براي انسان ، مادامي که در دنيا زندگي ميکند امکان پذير است ؛ گرچه مراتب کامل اين لذات در اين دنيا قابل تحصيل نيست .