چکیده:
چیستی و چگونگی خوارق عادات همواره برای بشر مطرح بوده است. اندیشمندان نیز هریک به گونهای این پدیدههای شگفت انگیز را بررسی کردهاند. ابنسینا از نخستین فیلسوفان مسلمانی است که به تبیین عقلانی خوارق عادات پرداخته است. با وجود آنکه این تبیین مبنای مهمی در بحث اعجاز و تمایز آن از سایر خوارق عادات است، کمتر مورد توجّه پژوهشگران قرار گرفته است. شیخ در آثار خود متناسب با بحثهای مختلف، تقسیمهای متفاوتی برای خوارق عادات پیشنهاد میکند. ابنسینا ابتدا با رویکرد پسینی تحقق این امور را در عالم مشاهده کرده و سپس چیستی و چگونگی آنها را تبیین کرده است. وی در نخستین گام به روش تجربی یا عقلی به رفع استبعاد از ذهن منکران این امور پرداخته است و پس از اثبات امکان وقوع، چگونگی تحقق آنها را بر اساس مبانی خود توضیح داده است. بسیاری از خوارق عادات بر اساس نظام سینوی قابل تبیین است.
خلاصه ماشینی:
ابن سينا در بحث از خوارق عادات رويکرد پسيني دارد؛ بدين معنا که او فارغ از تحقق يا عدم تحقق اين گونه امور و از طريق برهان صرف به تبيين آن ها نپرداخته است ، بلکه ابتدا تحقق اين امور را در عالم مشاهده کرده و سپس چيستي و چگونگي آن ها را بررسي کرده است .
اما اين فراغت براي متخيله کمال نيست و او در اين شرايط تنها صوري را در لوح مشترک مينگارد که حاصل تصرف در صور خيالي موجود در قوه خيال است ؛ ولي اگر نفس قوي باشد، کشمکش هاي قوا و محاکات متخيله را با عقل عملي مديريت ميکند.
البته با توجه به مقدماتي که شيخ درباره علوم جزئي در نفوس افلاک بيان کرد، روشن ميشود که در اين جا مراد شيخ از اين معقولات همان علوم جزئي است و مراد از قوه عاقله ، عقل عملي است که از سويي مديريت قواي حيواني و از جمله متخيله را بر عهده دارد و از سوي ديگر ميتواند به مبادي عالم متصل شود.
خوارق عادات انساني تحريکي: تصرف در خود و غير ابن سينا براي تبيين چگونگي تصرف عارف در عالم ، ابتدا از رابطه نفس با بدن عنصري آغاز ميکند.
البته مثال هاي ابن سينا نشان ميدهد که اين توانايي عام است ؛ يعني هر چيزي که توجه نفس را از فعاليت هاي جسماني(اعم از امور متعالي يا غير آن ) باز دارد، ميتواند به عدم نياز بدن به غذا منجر شود.