چکیده:
مقاله پیشرو با تاملی تاریخی-اندیشهای، به پیدایش و نضج تفکر و جنبش صحوه در عربستان سعودی خواهد پرداخت. وهابیت ارتدوکس که با تعالیم محمد ابن عبدالوهاب پایهگذاری شد، با تشکیل دولت مدرن سعودی بهتدریج نهادینه شده و همواره پشتوانه نظری و منبع مشروعیتساز آن بوده است. لذا وهابیت بعد از دوران استقرار دولت را میتوان وهابیت رسمی و دولتی دانست. از سوی دیگر از دهه 1980 با شنیده شدن زمزمههای انتقاد و مخالفت با سیاستهای جاری دولت و سکوت تاییدآمیز وهابیت رسمی وهابیت انتقادی در قالب اندیشههای صحوی بهعنوان یک نیروی بالقوه آلترناتیو بهتدریج اشاعه یافت. صحوه عنوانی بود که علمای نسبتا متجدد با الهام از موج برخواسته از اسلام سیاسی اخوان المسلمین مصر بر خود نهادند. صحویها با شعار بازگشت به تعالیم رهاییبخش محمد ابن عبدالوهاب و نفی پراگماتیسم سیاسی وهابیت رسمی بهنوعی منادی اسلام سیاسی و ایدئولوژیک شده بودند. با اینحال این جنبش سیاسی و فکری در سه دهه گذشته 4 دوره را از سر گذرانده است: الف) دوره منازعه ایدئولوژیک با دولت، ب) دوره حبس و زندان، ج) دوره همکاری و اتحاد با دولت و د) دوره اصلاحطلبی مدنی.
خلاصه ماشینی:
"مدرنیته، گفتمان وهابی در داخل عربستان سعودی و خارج از آن را از طریق تبلیغات مذهبی و ایدئولوژیک تحکیم و توسعه بخشیده است، اما از سوی دیگر و بهطور همزمان این گفتمان را به چالش نیز کشیده است؛ چراکه از یکسو منتقدان و مخالفان گفتمان رسمی نیز از امکانی که تکنولوژی مدرن ارتباطی به آنها میدهد استفاده میکنند و از سوی دیگر جوهر گفتمان رسمی با مدرنیته فاصلهای قابل توجه دارد.
لیبرالها و وهابیون رسمی، هر دو از پتانسیل انقلابی گفتمان مذهبی-سیاسی صحوی هراساناند؛ چرا که این گفتمان در تلاش برای شکستن انحصار لیبرالها بر امور دولت و علمای رسمی بر قلمرو دینی است.
در این مقال معنای سلفی بودن صحوه بیش از پیش عیان میشود چراکه این فعالگری سیاسی بازگشت به تعالیم و جنبش سیاسی و فکری محمد ابن عبدالوهاب و نفی تهی شدن سیاست از دین و یا بهصورت انحرافی از دین همچون گفتمان رسمی وهابیت است.
همچنین در سپتامبر 1990 سفر الحوالی در مسجدی در ریاض اعلام کرد جدیترین تهدید پیشروی عربستان، نه عراق بلکه آمریکا است؛ چرا که این کشور برای اشغال عربستان و ایجاد پایگاههای نظامی خود، بحران کویت را بهانه کرده است (کامنیز، 1393: 279).
با ورود نسبی مدرنیته و تأسیس دانشگاههای مدرن و خارج شدن آموزش از انحصار علمای وهابی رسمی در داخل کشور و همچنین تأثیر رویدادهای جهان اسلام و شهرت گروههای اسلامی خارج از عربستان همچون اخوان المسلمین، جنبش صحوه بهعنوان تکاپوی دیگری از اسلام سیاسی تکوین یافت."