چکیده:
سرکشی و نافرمانی، از بن مایه هایی است که فردوسی در شخصیت پردازی داستان های شاهنامه از آن بسیار استفاده کرده است .
از دیدگاه او سرکشی دو گونه است : اهورایی و اهریمنی. در قرآن کریم نیز از سرکشی با الفاظ عصیان و طغیان یـاد شـده اسـت که با یکدیگر تفاوت هایی دارند. تحقیق حاضر تلاش دارد ضمن روشن کردن معنای دقیق هر یـک از ایـن واژه هـا بـا توجـه بـه معانی قرآنی آن ها، کارکردشان را در شاهنامه فردوسی نیز نشان دهد. این پژوهش از نـوع تحقیقـات «بنیـادی نظـری» و روش تحقیق آن نیز «توصیفی-تحلیلی» است . با توجه به ماهیت موضوع ، روش گردآوری اطلاعات به شیوه کتاب خانـه ای و اینترنتـی است . نتایج تحقیق نشان میدهد عصیان به مفهوم قرآنی، نافرمانی از امر خداوند و طغیان ، اصرار و پافشـاری در عصـیان اسـت.
این نوع نافرمانی هم چون سرکشی نوع اهریمنی در شاهنامه است که گناه محسوب میشود و بادافره به دنبال دارد. در شاهنامه با سرکشی اهورایی از نوع عصیان و طغیان در برابر غیر خدا هم مواجهیم . هم چنین شاهد شـورش و قیـام هسـتیم کـه جنبـه اجتماعی عصیان و طغیان است . علل عصیان و طغیان و سرکشی از نوع اهریمنی و نیز فرجام کار ایـن سرکشـان در شـاهنامه و قرآن ، شبیه هم است ؛ اما سرکشیهای اهورایی در شاهنامه علل گوناگون دارد و فرجام کار آن ها نیز با یکدیگر متفاوت است .
خلاصه ماشینی:
٤-اهميت و روش انجام و اجراي تحقيق انجام اين پژوهش به خواننده درک درستي از معني و مفهوم واژگان قرآني عصيان و طغيان و متـرادف فارسـي آن ، سرکشـي و نافرماني و نمودش در شاهنامه مي دهد و باعث مي شود با نگاهي نو و از زاويه اي ديگر بـه مفـاهيم کلمـات و ارتبـاط معنـوي آن توجه کنيم که منجر به شناخت دقيق تر و ظريف تر مفاهيم مترادف عربي و فارسي مي شـود و در انجـام پـژوهش هـاي تطبيقـي قرآن کريم و شاهنامه مي تواند مورد توجه و استفاده شاهنامه پژوهان واقع گردد.
در شاهنامه هم علل طغيان و عصيان در برابر خدا و شاه تا حدودي شبيه قرآن است ؛ اما در سرکشي هايي که سرچشمه اهورايي 66 دارد دلايل نافرماني و تمرد ريشه در صفات مثبتي چون آزادي خواهي، عدالت طلبي، آزادگي و...
جمشيد، تنها طغيان گر در مقابل خداوند است و کيکاووس نخسـتين عصيان گر در برابر خدا؛ اما نتيجه اين سرکشي براي هردو يکسان است و آن ، گسيخته شدن فر ايزدي ازآن هااست که منجر بـه روي گرداني مردم از آنان مي شود.
از شـاه 67 زادگان ، سياوش پاکترين عصيان گري است که جانش را در اين راه ازدست مي دهد و بزرگمهر تنها وزير عصيان گري اسـت کـه رنج حبس وشکنجه و ازدست دادن بينايي را تحمل مي کند اما دست از سرکشي برنمي دارد؛ و افراسـياب بـزرگ تـرين سـرکش اهريمني شاهنامه است که همواره در برابر شاه ايران طغيان ميکند و باعث جنگ وخونريزي بسيار ميشود.
نگاهي کلي به عصيان و طغيان (سرپيچيهاي بزرگ از فرمان هاي شاه ) و شورش و قيام در شاهنامه (به تصویر صفحه رجوع شود) در دوره اسطوره اي هيچ سرکشي صورت نمي گيرد اما يک قيام بـه وقـوع مـي پيونـدد (قيـام عليـه جمشـيد).