چکیده:
اختلاف در معنای واژه «ولد» دیدگاههای مختلفی پیرامون ارث فرزندان فرزندان را موجب شده است، زیرا از دیدگاه برخی از فقها واژه «ولد» افزون بر فرزند صلبی به نحو حقیقت فرزند فرزند را نیز دربر میگیرد. برخی دیگر نیز آن را مجازا شامل فرزندان فرزندان میدانند و در مواردی مانند وقف بر فرزندان، خلع زن در مقابل حضانت یکی از فرزندانش نیز این اختلاف وجود دارد. از همین رو، شیخ صدوق برخلاف مشهور، ارث بردن نوادگان میت را به وجود نداشتن والدین میت منوط کرده است. همچنین برخلاف دیدگاه مشهور، سید مرتضی بر این باور است که دختر پسر میت بهاندازه دختر میت و پسر دختر میت بهاندازه پسر میت ارث میبرند. درباره میزان ارث فرزندان دختر در صورت اجتماعشان با فرزندان پسر نیز به همین دلیل اختلاف است. واژه «ولد» در کتب لغت و آیات و روایات بسیاری به صورت حقیقت در معنای فرزندان فرزندان بهکار رفته و در لغت به صورت «کسی که از فرد دیگری نشئت یافته» تعریف شده است. این تعریف، فرزندان فرزندان را نیز شامل شده است و عرف و شرع نیز آن را تایید کردهاند. همچنین حقوقدانان با عبارت «کسی که بهواسطه یا بیواسطه از دیگری بهوجود آمده باشد» در تعریف واژه «ولد»، کاربرد آن را در معنای فرزندزاده تایید کرده و همانند دیدگاه مشهور فقها، زنده بودن والدین میت را موجب محرومیت فرزندزادگان از ارث ندانستهاند. در عین حال با توجه به روایات، فرزندان دختر و فرزندان پسر میت سهم متفاوتی دارند.
خلاصه ماشینی:
ازآنجا که ارث نوادگان و نبيرگان ميت و چگونگي آن با چگونگي فرزند تلقي شدن ايشان رابطۀ مستقيم دارد، نزاع يادشده در موارد ديگري مانند وقف بر فرزندان نيز به چشم ميخورد (حلي محقق ، ١٤٠٨ق ، ج ٢: ١٧٤) مجاز يا حقيقت بودن کاربرد لفظ «ولد» در مورد فرزندان فرزندان ، علاوه بر ارث در مورد حنث ، طلاق خلع و وقف نيز نتايج متفاوتي را موجب ميشود؛ چنان که فاضل آبي گفته است : «هرگاه کسي- در حالي که فرزند فرزند دارد- سوگند بخورد که فرزندي ندارد، حنث قسم نکرده است .
ب ) روايات براي به نحو حقيقت بودن اطلاق «ولد» بر اولاد اولاد به روايات چندي استناد شده است ، ازجمله : روايت ابو الجارود از امام باقر (ع ) که حضرت در آن فرموده اند: «اين مردم دربارة امام حسن و امام حسين (ع ) چه ميگويند؟ گفتم : منکر ميشوند که ايشان فرزندان پيغمبر خدا باشند، فرمود: شما براي اين موضوع چه دليلي ميآوريد؟ گفتم : به اين آيه که خداوند دربارة عيسيبن مريم ميفرمايد: «و من ذريته داود و سليمان » (آل عمران : ١٨٤) تاآنجا که ميفرمايد: «و کذلک نجزي المحسنين » (آل عمران : همان )»، زيرا خداوند حضرت عيسي را در اين آيه از فرزندان حضرت ابراهيم معرفي نموده است .