چکیده:
«تعلیم قرآن» به عنوان محور اصلی رسالت پیامبر اسلام (ص) از اهمیت ویژه¬ای برخوردار است؛ بر اساس مستندات تاریخی، آن حضرت برای ترویج آموزش قرآن میان مسلمانان، نظام آموزشی منسجم و هدف¬مندی را پایه¬ریزی و دنبال نمود. این نظام آموزشی، از نظر مکانی، بر دو مکان مقدس «خانه» و «مسجد» مبتنی است که هر یک در مقایسه با دیگری، دارای آثار و کارکردهای مشخص و بعضا متفاوتی است. در این میان، آموزش «خانگی» قرآن که از اجزای نظام ارتباط خانگی با قرآن نیز محسوب می¬شود، به عنوان راهبردی اساسی در فرایند تعلیم و تعلّم قرآن کریم، نقش بی¬بدیلی در سیره آموزشی رسول خدا (ص) دارد. جایگاه آموزش خانگی قرآن، با عنایت به مزایا و کارکردهای فراوان و منحصر به¬فرد آن، نظیر امکان برگزاری به صورت خصوصی و انفرادی و نیز توجه به آموزش¬های خانوادگی شامل: آموزش به فرزندان، همسر و خویشاوندان، نشان از تقدّم و اصالت آن، نسبت به مکان مقدس مسجد دارد. ضمن آنکه امروزه مسئله تحصیل در خانه به مفهوم آموزش کودکان در خانه به جای رفتن به مدرسه، در نظامات تعلیم و تعلّم جهان، جای خود را باز کرده است. مقاله حاضر، ضمن واکاوی سیره پیامبر(ص) در خصوص نهادینه¬سازی فرهنگ آموزش خانگی قرآن در میان امّت اسلامی، به اهمیت ویژه آموزش خانگی قرآن در مقایسه با نقش مساجد در این زمینه، پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
با این توصیف، مسألهای که به ذهن میرسد این است که آیا الگوی خانگی آموزش قرآن که در ابتدای بعثت توسط رسول خدا(ص) با عنایت به محدودیتها و ممانعتهای فضای حاکم ترویج شد، تنها یک گزینه موقت و به اقتضای شرایط بوده است یا اینکه این الگو به عنوان راهبردی اساسی در فرآیند تعلیم و تعلم قرآن کریم از سوی پیامبر(ص) اتخاذ و دنبال شده است؟ پژوهش حاضر، بر آن است که با عنایت به مسأله فوق، الگوی آموزش خانگی قرآن را به عنوان زیرمجموعه نظام جامع آموزش قرآن در سیره نبوی(ص) مورد واکاوی قرار دهد و ضمن تبیین ابعاد این مسأله، جایگاه آموزش خانگی قرآن را در مقایسه با راهبرد مسجد در این زمینه بررسی کند.
جایگاههای آموزش قرآن در اسلام در نظام آموزشی رسول خدا(ص)، محدودیتی از نظر مکان، برای آموزش قرآن وجود ندارد، با این حال، بررسی روایات اسلامی نشان میدهد، بهطور کلی، دو مکان «خانه» و «مسجد» به عنوان مکانهای ویژه آموزش قرآن، مورد سفارش قرار گرفته است؛ مخصوصا «خانه» که با دلایلی که خواهد آمد، در مقایسه با مسجد، دارای تقدم ویژهای است.
اتخاذ راهبرد خانگی آموزش قرآن توسط پیامبر(ص) در سالهای آغازین اسلام، هرچند به دلیل خفقان و محدودیتهای فضای حاکم بر مکه، بهترین گزینه ممکن بوده است، اما بررسی سیره آموزشی آن حضرت(ص) در سالهای اقامت در مدینه، نشان میدهد این مسأله هرگز به عنوان یک تصمیم موقت نبوده است؛ زیرا پس از هجرت مسلمانان به مدینه و با تأسیس و رونق مساجد، پایگاههای خانگی آموزش قرآن با عنایت به مزیتهای برتر فعالیتهای خانگی، هیچگاه از سوی پیامبر(ص) مورد کمتوجهی واقع نشد.
در این ایام، ضمن آنکه تبلیغ و تعلیم خانگی قرآن با رونق پیشین خود ادامه یافت و مسلمانان با حضور در خانه پیامبر(ص) و نیز منازل یکدیگر و سایر پایگاههای خانگی، به ترویج آموزههای قرآن کریم میپرداختند، با نزول آیات سوره شعراء: و خویشاوندان نزدیکت را بیم ده!