چکیده:
صدرا به عنوان مهم ترین طراح مسئله اصالت وجود یا ماهیت، به نحو مستقل به تعیین محل نزاع اصالت وجود و یا ماهیت نپرداخته است. اما آقاعلی مدرس که مشی صدرایی دارد، با درک این نقیصه در حکمت متعالیه، بحث مستقلی را در این باره مطرح نموده است. در مقابل او، علامه سمنانی با نگاهی متقابل و به نحو مفصل و از جهات مختلف، به تبیین آقاعلی مدرس اشکال کرده و خود ادعایی متفاوت در مسئله ارائه نموده است. در این مقاله، ضمن طرح تقریر مدرس و بررسی آن، نقد سمنانی بر این قول به تفصیل بیان شده و مورد ارزیابی قرار گرفته است. این پژوهش، نو و فاقد سابقه و روش آن، تحلیلی و انتقادی است. این
جستار نشان می دهد که اگرچه تحریر مدرس پذیرفته نیست، لکن نقدهای سمنانی به تقریر ایشان در دو مورد پذیرفتنی و در موارد دیگر، غیر قابل قبول و دچار اشکالات جدی است.
خلاصه ماشینی:
"به نظر میرسد غرض سمنانی از طرح این مطلب در نقد تقریر مدرس از محل نزاع، به زعم خودش پاسخ به یک مدعای احتمالی از جانب اصالت وجودیهاست و آن اینکه اگر آنها بخواهند از صدق موجود (مشتق) بر ماهیتی که موضوع واقع شده، مدعی تحقق وجود (مبدأ مشتق) در ماهیت خارجی باشند و بر این اساس دلیل بیاورند که وجود دارای مصداق بالذات است، باید بدانند که چنین مدعایی پذیرفته نیست؛ زیرا صدق مشتق بر ماهیات، دلیل تحقق مبدأ آن مشتق نیست!
او معتقد است که اگر وجود دارای حقیقت اعیانی باشد، حتما ملازم با فردیت و تشخص است، لکن از اینکه موجود بر ماهیات حمل شود، نمیتوان نتیجه گرفت که حتما وجود دارای حقیقت عینی است، بلکه میتوان برای مفهوم وجود، فردی از مقولۀ نسبت در نظر گرفت که مبدأ اشتقاق موجود است و بر ماهیت مجعول نیز صادق است؛ چنان که با مبنای اصالت وجود نیز علاوه بر قبول حقیقت واقعی و عینی برای مفهوم وجود، میتوانیم به این فرد نسبی و اعتباری (که همراه ماهیت جزئی اعتباری متصور است) قائل باشیم (همان).
این تقریر را سمنانی با عنوان محل نزاع تحریر نموده است، لکن با مبانی پذیرفتهشدۀ خود او سازگار نیست؛ زیرا او در نقد تقریر مدرس، اولا فرد حقیقی خارجی داشتن مفهوم وجود (یا مفهوم ماهیت) را فرع بر اصالت آن دانسته است، حال آنکه در این تقریر، مصداق بالذات داشتن هر یک از مفاهیم وجود یا ماهیت، مقدمۀ اصالت آنها دانسته شده است."