چکیده:
پژوهش حاضر بر آن است تا از دو دید تاریخگرایی نوین و تحلیل گفتمان، که با مقوله های
قدرت و ایدئولوژی پیوندی ژرف دارند، به بازخوانی این داستان بپردازد و وجوه مغفول و
نکاویدة آن را بازنمایاند. در مجموع، تنش میان عناصر ساسانی و اشکانی، تقابل قدرت مشروع
و نامشروع و هژمونی نظام طبقاتی و مالی و نیز تقابل دو آیین زردشتی و مهرپرستی، بنمایه
داستان هفتواد در هریک از این خوانشها است. همچنین بررسی عناصر و نشانههای روایت
شاهنامه و دیگر منابع داستان هفتواد، نشان میدهد که منابع قدرت سیاسی و ایدئولوژیک در
صورتبندی وقایع در منبع اصلی روایت شاهنامه (کارنامه اردشیر بابکان) و در پی آن در خود
شاهنامه نقش مهمی ایفا کرده است.
خلاصه ماشینی:
نشانه های تقابل دینی اردشیر با هفتواد در روایت کارنامه بیشتر از شاهنامه است ؛ به گونه ای که در آغاز روایت این داستان در کارنامه ، انگیزة نبرد اردشیر با هفتواد صرف نظر از غارت دارایی اردشیر توسط سپاه هفتواد، صراحتا رواج بت پرستی در کجاران عنوان شده است (کارنامۀ اردشیر بابکان ، ١٣٨٩: ١٩١)؛ اما یکی از بارزترین نشانه های تقابل آیینی بت /کرم با زردشتیگری و عناصر اصلی آن (اهورامزدا و امشاسپندان ) در بخش هفتم کارنامه مشهود است .
(34 :1376 در شاهنامه نیز در دو بیت ، مهمترین عناصر منفی ایدئولوژیک به کرم نسبت داده میشود؛ زیرا فردوسی آن را به اهریمن منسوب میکند و دشمن جهان آفرین (=اهورامزدا) و دیو جنگی خونریز میخواند: همان کرم کز مغز آهرمن است جهان آفریننده را دشمن است همی کرم خوانی به چرم اندرون یکی دیو جنگی است ریزنده خون (فردوسی، ١٣٨٦: ٩٣٣) انتساب کرم به اهریمن در روایت کارنامه و شاهنامه ، یادآور جایگاه اهریمن در آیین میترایی است ؛ چنانکه اشاراتی مبنی بر وجود کتیبه هایی خطاب به اهریمن در آیین میترایی (زنر، ١٣٨٩: ١٧٩)، برگزاری آیین دینی خاص برای اهریمن در آیین میترا (ویدن گرن ، ١٣٧٧: ٣١٧) و تقدیم قربانی به او (همان ، ٣٠٥) و نیز پیوند گاوکشی اهریمن و میترا (دوشن گیمن ، ١٣٨٥: ٣٢٥ و ٣٢٦)، بیانگر جایگاه مهم اهریمن در این آیین است .