چکیده:
ورود اسلام به ایران، برای حدود دو قرن، ایرانیان در عرصه مناسبات سیاسی و اداری نقش چندانی نداشتند؛ اما با روی کار آمدن عباسیان، زمینه برای نفوذ ایرانیان در عرصه های سیاسی و فرهنگی به وجود آمد. اشتغال ایرانیان به علوم از همان ابتدا از یک سو و توجه خلفا به آموزش دینی مردم سرزمین های مفتوحه از آغاز فتوحات از سوی دیگر، انتشار علوم دینی را در ایران باعث شد. علم اولین وسیله ارتباط ایرانیان برای مشارکت در حکومت اسلامی بود. ایرانیان در جریان شکل گیری تمدن اسلامی و البته در کنار سایر اقوام و ملل، سهم درخور توجهی ایفا کردند. در این میان، مناطق مختلف ایران از جمله اردبیل، به فراخور وضع سیاسی فرهنگی، در روند شکل گیری تمدن اسلامی تاثیرگذار بوده اند. به باور نگارنده، با بررسی تراجم علمای اردبیل، می توان دریافت که دانشمندان اردبیل در بالندگی دسته ای از علوم سهیم بوده اند. همچنین موقعیت استراتژیک و حوادث سیاسی منطقه و نیز پویا نبودن و رونق نداشتن مراکز علمی اردبیل، بر وضعیت فرهنگی منطقه تاثیرگذار بوده است. نتیجه مبین آن است که دانشمندان منطقه بیشترین فعالیت را در حوزه علوم اسلامی، به ویژه عرفان و حدیث داشته اند. همچنین به علت نبود ثبات سیاسی و پویا نبودن مراکز علمی منطقه، بسیاری از دانشمندان اردبیل اقدام به مهاجرت کردند و مراکز علمی منطقه چندان در کانون توجه دانشمندان سایر مناطق نبود.
With the entry of Islam into Iran for about two centuries، Iranians did not have much role in political and administrative relations، but with the arrival of the Abbasids، the Iranian influence in the political and cultural arenas was emerged. The Iranian employment of the scientists from the very beginning، on the one hand، and the attention of the caliphs to the religious education of the people of the lands that were flourishing from the beginning of the conquests on the other hand، led to the spread of religious sciences in Iran. Science was the first means of communication for Iranians to participate in the Islamic government. Iranians played a significant role during the formation of Islamic civilization and، of course، along with other peoples and nations. Meanwhile، various regions of Iran، including Ardebil، based on the political-cultural conditions، have influenced the formation of Islamic civilization. According to the author of the paper، by investigating the biographies of Ardebili scholars، one can find that the scientists of Ardebil were in the flourish of a bunch of sciences. Also، the strategic situation and political events in the region، as well as the lack of dynamism and prosperity of Ardebil scientific centers، have affected the cultural situation in the region. The result shows that the scientists of the region have had the most activity in the field of Islamic sciences، especially mysticism and hadith. Also، due to the political instability and lack of dynamism of the scientific centers of the region، many Ardebili scientists have migrated and the scientific centers of the region have not been much considered by scientists in other regions.
خلاصه ماشینی:
وضعیت فرهنگی اردبیل بر اساس تراجم رجال از قرون نخستین تا قرن دهم فاطمه جعفرنیا * چکیده با ورود اسلام به ایران، برای حدود دو قرن، ایرانیان در عرصۀ مناسبات سیاسی و اداری نقش چندانی نداشتند؛ اما بااروی کار آمدن عباسیان، زمینه برای نفوذ ایرانیان در عرصه های سیاسی و فرهنگی به وجود آمد.
اردبیل، عرفان، حدیث، تراجم، علوم اسلامی مقدمه با آغاز فتوحات مسلمانان و ورود اسلام به مناطق مختلف، از جمله سرزمین ایران، تاریخ و تمدن ایران وارد مرحلۀ جدیدی شد.
هدف از این پژوهش آن است که با رویکردی جدید به تراجم علما و رجال اردبیل، با حوزۀ فعالیت علمای منطقه و تأثیر حوادث سیاسی بر وضعیت علمی اردبیل آشنا شویم.
ازآنجاکه مطالب اجتماعی و فرهنگی کتاب مربوط به ادوار متاخر است، در این پژوهش از منظر تاریخ سیاسی اردبیل به آن توجه شدهاست.
از نیمۀ اول قرن سوم قمری، با آغاز فترت خلافت عباسی، حکومتهای متعددی در مناطق مختلف از جمله در ایالت آذربایجان تأسیس شد که دامنۀ نفوذ و قدرت برخی از آنها در اردبیل نیز گسترش یافت.
اطلاعات بیشتری در خصوص مراکز علمی اردبیل در دست نیست؛ اما با توجه به جایگاه و اهمیت مسائل فرهنگی، میتوان گفت که سلسلههای مختلف به این امر اهتمام میورزیدند که در شهرهای تحت حکومت خویش، مسجد جامع و مساجد دیگر را بنیان گذارند.
این امر میتواند به علت پویانبودن و رونقنداشتن مراکز علمی اردبیل، حضورنداشتن دانشمندان مناطق دیگر در اردبیل و ارتباطنداشتن مراکز علمی منطقه با سایر کانونهای علمی باشد که باعث میشد علمای رجال و تراجم کمتر به آنها توجه کنند.