چکیده:
آروای1 (2009) در کتاب بهسوی ردهشناسی صورتهای شعری2 از دو گروه از متخصصان نام میبرد که به مطالعات وزنشناسی3 میپردازند. گروه نخست آنهایی هستند که صورتهای عامیانه4 را بهصورت میدانی مطالعه میکنند و دیگری متخصصانیاند که صورتهای فاضلانه یا آموخته شده5 را بهصورت کتابخانهای بررسی میکنند. از دیدگاه ردهشناسی این تقسیمبندی به این دلیل است که صورتهای عامیانه از ساختار وزنی استفاده میکنند که بر پایه تساوی زمانی6 است؛ یعنی ضربههای7 سنگین دارند که معمولا در صورتهای شعری فاضلانه وجود ندارد. درعوض، در صورتهای شعری فاضلانه، این تساویها بر پایه ماده زبانی مانند هجا، تکیه، مورا و ... است. در شعر عامیانه، ماده زبانی وقتی اهمیت مییابد که با تساویهای زمانی ارتباط داشته باشد. ردهشناسی که آروای (2009) ارائه میدهد، شامل چهار گروه وزنشناسی زمانمند8، وزنشناسی نوایی9، وزنشناسی شبه وزنی10 و وزنشناسی بزرگساختار11 است. در این نوشته، وزن 100 مصراع شعر کودکانه ترکی آذربایجانی رایج در کشور ایران را بررسی میکنیم و نشان میدهیم که شعرهای کودکانه ترکی آذربایجانی دارای وزن زمانمند هستند. این اشعار در قالب وزنهای ارائهشده توسط طبیبزاده (1382) از وزنهای عامیانه فارسی قرار میگیرند. در قسمت دوم مقاله به بررسی تکیه وزنی این اشعار میپردازیم. در بررسیهای مربوط به تکیه وزنی این اشعار بر اساس دیدگاه لازار (1985، 2007) و طبیبزاده (1392)، ابتدا همه مصراعها را به شطرها، پایههای و هجاهای تشکیلدهندهشان تقسیم کردیم. سپس، کمیت هجاهایی را که تکیه وزنی میگیرند بررسی کردیم. در انتها به این نتیجه رسیدیم که 91% هجاهایی که در محل تکیه وزنی قرار میگیرند، هجای سنگین هستند و 9% هجای سبک پایان واژه هستند که تکیه واژگانی میگیرند.
In his metrical typology، Aroui (2009) introduced four types of meters: Isochronous metrics، Prosodic metrics، Para-metrical metrics and Macro structure metrics. Nursery rhymes and folk verses are among isochronous metrics. The metrics of these verses include temporal distances while prosodic meters depend on linguistic material like syllable، mora etc. In this study، 100 lines of Turkish nursery rhymes were selected. We will show that Azerbaijani Turkish nursery rhymes are isochronous. The scansions are done based on Tabibzadeh (2003). In the second part، we analyze the ictus on these verses based on Lazard (1985، 2007) and Tabibzadeh (2013). First، we divide all lines to their colons، feet and syllables. Then، we analyze the quality of ictic syllables. We conclude that 91% of ictic syllables are heavy and others (9%) are final light syllables which get lexical stress.
خلاصه ماشینی:
بررسي وزن و تکيۀ وزني اشعار کودکانۀ ترکي آذربايجاني بر اساس رده شناسي وزني آرواي (٢٠٠٩) محمدرضا طوسي نصرآبادي * ١ مائده سادات ميرطلايي ٢ (تاريخ دريافت : ٩٦/٢/٢٣، تاريخ پذيرش : ٩٦/٩/٢٠) چکيده آرواي ١ (٢٠٠٩) در کتاب به سوي رده شناسي صورت هاي شعري ٢ از دو گروه از متخصصان نام مي برد که به مطالعات وزن شناسي ٣ مي پردازند.
اديب طوسي (١٣٥٣) وزن ترانه هاي عاميانه را بر اساس تعداد و توازن تکيه و هجا قرار داده است و اين وزن را حد فاصل شعر هجايي مطلق و وزن عروضي ميداند.
نيک طلب (١٣٩١) در مطالعۀ خود با عنوان «الگويي مشابه براي شعر ترانۀ کودک» و به منظور دسته بندي ريتم اشعار کودکانه ، ٤٠ ترانۀ بازيهاي رايج کودکان را انتخاب کرده و بر اساس مدل طبيب زاده (١٣٨٢) وزن هاي چهارهجايي، پنج هجايي، شش هجايي، هفت هجايي و هشت هجايي را در شعرهاي کودکانۀ فارسي نشان ميدهد.
«اوزان عروضي در شعر کودک» (١٣٨٩) عنوان نوشته اي است که در آن جلالي ٣٤٦ بيت شعر کودکانۀ فارسي را بررسي کرده و به اين نتيجه رسيده است که اشعار کودکانه داراي وزن عروضي هستند.
٥. نتيجه در اين مقاله وزن اشعار کودکانۀ ترکي آذربايجاني را براساس رده شناسي وزني آرواي (٢٠٠٩) بررسي کرديم .
Towards a Typology of Poetic Forms, From language to metrics and beyond.