چکیده:
انعکاس پدیده های اجتماعی در هنر و ادبیات ـ که یگانه منبع بازگو کننده ی کنش های اجتماعی است ـ بیش از متون علمی و تاریخی می تواند، بازگویی هر پدیده ی جمعی و انسانی را به صورت آشکار هموار و میسر سازد، بدون آنکه ملاحظات سیاسی و اخلاقی را که بر متون رسمی سایه افکنده اند، در نظر بگیرد. در این میان ادبیات نانوشته و شفاهی و متون شنیداری، بیش از سایر نوشته ها توان آن را دارند که بگویند و حقایقی پنهان را نمایان سازند. یکی از این گونه های ادبی، ترانه به ویژه ترانه های عامه و به تعبیری ترانه های مردمی اند. یکی از شاخص ترین این گونه ها، ترانه های نصرک است.
سروده های نصرک یکی از مهم ترین متن های موسیقی روایی و آوازی بندرعباس است که شیوه های زندگی باشندگان این منطقه را در خود منعکس می کند و حوادث تاریخی سال های اخیر قاجاریه، پهلوی اول و یک دهه از حکومت پهلوی دوم را دربرمی گیرد.
این مقاله به شیوه ی توصیفی، تحلیلی، کیفی و تفسیری، از لابه لای ترانه های نصرک به بررسی اوضاع و احوال روزگار او و وقایعی که در آن زمان اتفاق افتاده ـ که تاکنون کمتر مطلبی راجع به آن گفته یا بررسی شده ـ پرداخته است. نتیجه ی بررسی، بیانگر بسیاری از مسائل تاریخی، اجتماعی و رویدادهایی است که به صورت محدود و پراکنده، در متون تاریخی و اجتماعی مربوط به آن زمان منعکس شده است. بازنمایی این گونه رخدادها علی رغم بیان عامیانه ی آن از زبان نصرک، می تواند زمینه ای فراهم کند تا مطالعاتی در حوزه ی انسانی و اجتماعی درباره ی بندرعباس و بخشی از جنوب ایران صورت گیرد.
خلاصه ماشینی:
از خـلال موسـیقی آوازی یـا ترانه هـای ایـن خنیاگر، به خوبـی می توان به محیـط فرهنگی ، فقر، شـیوه های زیسـتن ، اخـلاق اجتماعی ، اوضاع اقتصـادی و وقایعی که بخشـی از مردم جنوب ایـران بـا آن مواجـه بوده انـد، پی بـرد و جنبه هـای گوناگون آن را بررسـی کرد؛ به سـخنی دیگر، موضوعاتـی کـه در یـک قـرن اخیـر به صـورت جسـته و گریختـه دربـاره ی تاریـخ بندرعباس و منطقـه بـه صـورت محدود انجام و بررسـی شـده ، اما هنوز مورد تحلیـل و واکاوی قـرار نگرفته و بـه صـورت مـدون ارائـه نشده اسـت .
پرسـش مقاله کـه از درون این گمانه سـربرمی آورد، این اسـت که آیـا نصرک توانسـته اسـت بـا بیان عامیانه ی خـود، گذار از سـنت به تجـدد، بحران های اجتماعی و پی آمدهـای ناشـی از آن ، و دگرگونی هایـی را کـه پـس از جنبش اصلاحی مشـروطیت در ایران ـ در بندرعبـاس و بخشـی از جنـوب ایـران ـ آغاز شـد، در لایه هـای درونی ترانه های خود نشـان دهـد؟ بـرای رسـیدن به این هـدف ابتـدا زندگی نامه ی نصرک ، سـپس اوضـاع اجتماعـی روزگار او، ویژگـی و گونه شناسـی ترانه هـا و در نهایـت انعـکاس رخدادهـای اجتماعـی زمانه ی شـاعر در ترانه هایـش واکاوی خواهد شـد.
٤٤ ٣ـ گونه شناسی ترانه های نصرک اوضـاع نابسـامان داخلـی در اواخـر سـلطنت قاجـار و آغـاز سـلطنت پهلـوی اول و دوم کـه تـا اواخــر زندگــی نصــرک را دربرمی گیــرد، بیانگــر مداخــلات داخلــی قدرت هــای اســتعماری در امـور کشـور، حضـور نیروهـای نظامـی روسـیه در جنـگ جهانـی اول ، اشـغال ایـران به وسـیله ی کشـورهای اسـتعمارگر انگلیس و روسـیه ، سـرخوردگی نیروهای اجتماعی از انقلاب مشـروطیت ، چنـد دسـته شـدن نیروهـای سیاسـی ، تأثیـرات اقتصـادی ویران کننـده ی پـس از هـر دو جنـگ جهانـی و بسـیاری از عوامـل دیگـر، موجـب ضعـف حکومـت مرکـزی و بحران هـای داخلـی در ایـران شـده بـود (نـک .