چکیده:
یکی از بن مایه های بسیار رایج در قصه های عامیانه ی ایران، پیکرگردانی «انسان ـ حیوان» و «حیوان ـ انسان» است که به سه صورت دیده می شود: تغییر هیات، طلسم یا جادو و تجسد.
در حالت تغییرهیات فرد برای کمک به قهرمان داستان، درون مایه هایی مانند وصلت با پسر یا دختر، کسب مال و ثروت، از بین بردن دشمن، جذب قهرمان داستان، جبران نیکی قهرمان، گریز از دست تعقیب کننده یا دشمن، گریز از غم و اندوه، پنهان کردن هویت و ... دیده می شود. طلسم و جادو نیز با اهدافی نظیر مجازات کردن، به تصرف درآوردن قهرمان دختر داستان و وصلت با او، حسادت به قهرمان داستان، فریب دادن دیگران، شفقت و دلسوزی و ... صورت می گیرد. تجسد نیز با هدف برملا ساختن راز قتل و رسوا کردن قاتل و در برخی موارد نیز به منظور جبران نیکی قهرمان، یاری رساندن بدو، مجازات و ... صورت می گیرد.
در این مقاله تلاش شده است صورت های پیکرگردانی، یعنی تغییرهیات، طلسم یا جادو و تجسد در افسانه های مردم ایران بررسی شود تا هر چه بیشتر بر اهمیت حفظ و مطالعه ی فرهنگی قصه های عامیانه ـ که مهمترین بستر تجلی انگاره ها و بن مایه های اساطیری است ـ تاکید شود.
نتایج حاصل از این مقاله در این قصه ها تغییرهیات با 118 مورد، طلسم یا جادو با 82 مورد و تجسد با 9 مورد بیشترین بسامدها را به خود اختصاص داده است.
خلاصه ماشینی:
١ـ ١ـ ٢ـ تغییر هیأت «انسان ـ آهو» و «آهو ـ انسان » تغییرهیـأت «انسـان ـ آهـو» و «آهـو ـ انسـان » جزء پربسـامدترین صورت هـای پیکرگردانی 96 انسـان ـ حیـوان بـه شـمار مـی رود کـه در مجموعـه کتـاب موردنظر ١٥ بـار تکرار شده اسـت .
١ـ ١ـ ٣ـ تغییرهیأت «انسان ـ اسب » و «اسب ـ انسان » تغییر هیأت «انسـان ـ اسـب » و «اسـب ـ انسـان » از پربسـامدترین صورت های پیکرگردانی انسـان ـ حیـوان به شـمار مـی رود کـه در فرهنگ افسـانه های مردم ایـران ١٢ بار بـدان پرداخته شده اسـت .
١ـ ١ـ ٦ـ تغییر هیأت «انسان ـ گرگ » و «گرگ ـ انسان » ایـن صـورت از تغییرهیـأت از صورت هـای پیکرگردانی انسـان ـ حیوان به شـمار مـی رود که در مجموعـه کتـاب موردنظـر ٧ بار تکرار شده اسـت .
١ـ ١ـ ٧ـ تغییر هیأت «انسان ـ خروس » و «خروس ـ انسان » تغییرهیـأت «انسـان ـ خـروس » و «خـروس ـ انسـان » از صورت هـای پیکرگردانـی انسـان ـ حیـوان بـه شـمار مـی رود کـه در متن پیشـین ٧ بـار تکرار شده اسـت .
١ـ٢ـ١ـ طلسم یا جادوی «انسان ـ خر» و «خر ـ انسان » پیکرگردانـی «انسـان ـ خـر» و «خـر ـ انسـان » در قالـب طلسـم یا جـادو بیشـترین صورت ایـن پیکرگردانـی را بـه خـود اختصـاص داده و در فرهنگ افسـانه های مـردم ایران ١٧ بـار تکرار شده اسـت .