چکیده:
یکی از منابع مهمّ پژوهشی در حوزهٔ تمدنی جهان اسلام، نسخ خطی است و بخشی از این مواریث کهن، طبعاً متعلّق به طیفِ جامعهٔ شیعی است. وجود عناصرِ مشترک قوی اعتقادی و مشابهتها و تأثیراتِ رفتاری بکتاشیان از آموزههای مکتب اهلبیت:، با شکلی صوفیانه، حاکی از آن است که آنان، بیتردید، بخشی از جامعهٔ شیعی دورمانده از اصل خویشاند. بررسی مقدّماتی گونهشناختی متون کهنِ بکتاشیان، نشان میدهد بیشترینِ آثار بکتاشیه به زبان ترکی عثمانی و در موضوع کلّی تصوّف، شامل بیان آیینها و آدابِ جمعخانهها، همراه شرح احوال و نقل سخنان رهبرانِ بکتاشیه، افسانههای عجیب تأویلی دربارهٔ رهبران بکتاشیه، بهویژه حاجی بکتاش ولی، همچنین نگاه نیمهلاهوتی به حضرت علی 7 همراه تأثیرپذیریهای بیشتر از آموزههای امام صادق 7، در کنار ردّپایی از عناصر اندیشههای غالیانه و تأویلی شیعی، بهویژه در مسئلهٔ تولّا و تبرّا از غاصبان حقوق اهلبیت: است. تحریر این نوشتار، به روش توصیفی و کتابخانهای، بیشتر بر پایهٔ نسخههای خطی بکتاشیه موجود در کتابخانههای ترکیه بوده است
خلاصه ماشینی:
بررسی مقدماتی گونهشناختی متون کهن بکتاشیان، نشان میدهد بیشترین آثار بکتاشیه به زبان ترکی عثمانی و در موضوع کلی تصوف، شامل بیان آیینها و آداب جمعخانهها، همراه شرح احوال و نقل سخنان رهبران بکتاشیه، افسانههای عجیب تأویلی دربارۀ رهبران بکتاشیه، بهویژه حاجی بکتاش ولی، همچنین نگاه نیمهلاهوتی به حضرت علی 7 همراه تأثیرپذیریهای بیشتر از آموزههای امام صادق 7، در کنار ردپایی از عناصر اندیشههای غالیانه و تأویلی شیعی، بهویژه در مسئلۀ تولا و تبرا از غاصبان حقوق اهلبیت: است.
از این اثر، نسخهای دستنویس، در کلکسیون پروفسور علی نهاد طرلان (در کتابخانۀ سلیمانیه ـ استانبول)، به شمارۀ 2/185، به خط نستعلیق، [سید] درویش محمد خالد بکتاشی حسینی اسلامبولی، با تاریخ کتابت 1230 ه.
ق. ، در 23 برگ (برگهای 156 الف ـ 178 الف) با این آغاز موجود است: بسم الله الرحمن الرحیم، الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی سیدنا محمد و آله و أهل بیته أجمعین؛ اما بعد بیلک و آگاه اولک که هر کتابه دلیل ...
دیوان ویرانی (تصوف و ادب منظوم ـ ترکی عثمانی) این دیوان، از جمله متون علوی است که شاعر، در آن، به دلیل ارادت خاص خود به ساحت مقدس حضرت علی 7 یا بر پایۀ باورهای عمیق بکتاشیان، تا مرز الوهیت حضرت پیش رفته است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} ...
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} از دستنویسهای این اثر، میتوان به نسخۀ مجموعۀ علی نهاد طرلان اشاره کرد، به شمارۀ 4، به خط رقعه و نسخ، کتابت محمد مرشدی، در سال 1279 ه.