چکیده:
با اهمیت یافتن روزافزون دریاها، فرایند قلمروسازی در دریاها نیز اهمیت بیشتری یافته است و یکی از اقدامات مهم بین المللی در قرن بیستم، تشکیل کنفرانسها و کنوانسیونهای مربوط به حقوق بینالملل دریاها به منظور قاعدهمندنمودن ادعاهای کشورهای ساحلی در زمینه قلمروسازی در دریا بوده است. اغلب کشورهای ساحلی نیز متعاقب و در راستای تصویب قوانین بینالمللی حقوق دریاها، به تصویب قوانین مناطق دریایی ملی خود اقدام نمودهاند. با این همه برخی از این قلمروسازیها به دلایل مختلف از جمله ابهام در برخی مواد و یا تفسیر متفاوت مواد کنوانسیون، از سوی برخی صاحبنظران محل اشکال است. از سوی دیگر در برخی موارد قلمروسازی ادعایی دو کشور ساحلی در برخی موارد با همدیگر تزاحم و تعارض پیدا میکند. از جمله این موارد میتوان به نحوه ترسیم خطوط مبدا مستقیم از جمله خطوط محصور کننده دهانه خلیج و یا نحوه انتخاب نقاط خطوط مبدا اشاره کرد. خلیج گواتر در منتهی الیه شمال شرقی دریای عمان، یک خلیج کوچک مرزی بین دو کشور ایران و پاکستان به حساب میآید. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی بر آن است تا اسناد و قوانین دو کشور ساحلی را در خصوص قلمروهای دریایی و مرز دریایی دو کشور مورد بررسی قرار داده و با ترسیم این ادعاها و قلمروسازی ها بر روی نقشه، با تحلیل کارتوگرافیکی و انجام محاسبات لازم، ضمن بررسی این اقدامات، انطباق یا عدم انطباق این قلمروسازیها با همدیگر و احتمال همپوشانی آنها را مورد بررسی قرار دهد. مهمترین اقدامات مرتبط با قلمروسازی دو کشور ساحلی علاوه بر تصویب قوانین مربوط به مناطق دریایی، تعیین و اعلام مختصات نقاط خط مبدا مستقیم و بالاخره تعیین مرز دریایی دو کشور است. از نقاط خطوط مبدا دو کشور نقطه (۲۵) خط مبدا ایران و نقطه (a) خط مبدا پاکستان در پهنه آبی و در دهانه خلیج گواتر قرار میگیرند که این از نظر برخی متخصصان ترسیم خطوط مبدا براساس کنوانسیون مورد اشکال است. همچنین ترسیم این نقاط با توجه به مختصات جغرافیایی آنها نشان از عدم انطباق این دو نقطه با هم دارد. این عدم انطباق و تاکید بر این دو نقطه با مختصات مربوطه، احتمال بروز اختلاف و تنش را در این قسمت از مرزهای دریایی بین دوکشور به ذهن متبادر میسازد اما از آنجا که دو کشور ایران و پاکستان در سال ۱۹۹۷ مرز دریایی خود را تعیین و تحدید کردهاند، به نظر میرسد که نقطه (۱) خط مرز دریایی ایران و پاکستان که در دهانه خلیج قرار میگیرد میتواند جایگزین مناسبی برای نقطه (۲۵) ایران و نقطه (a) پاکستان تلقی گردد چرا که این نقطه در نزدیکترین فاصله از دو نقطه مذکور و در دهانه خلیج گواتر قرار دارد و از سوی دو کشور در تعیین مرز دریایی مورد توافق قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
آیا نقطه پایانی خط مبـدا ایران (نقطـه ٢٥)، با نقطه ابتدایی خط مبدا پاکســتان که هر دو در دهانه خلیج گواتر قرار دارند با هم منطبقند یا همپوشانی به وجود میآید؟ آیا انتخاب این نقاط از سوی دو کشور که هر دو در روی آب قرار دارند با قواعد کنوانســیون حقوق دریا ها انطباق دارد؟ آیا میتوان از توافق مرز دریایی ایران و پاکســتان به عنوان محملی حقوقی برای رفع اختلافات و تعارضــات و همپوشــانی احتمالی قلمروها اســتفاده کرد؟ این سوالات انگیزه و هدف اصلی پژوهش حاضر است که با بررسی و تحلیل اسناد و منابع مختلف سعی شده این ابهامات مورد بررسی قرار گیرد.
مهمترین اهداف پژوهش حاضر عبارتند از: · بررسـی قلمروسـازیهای صـورت گرفته در دهانه خلیج گواتر و تطبیق آن با قواعد کنوانسیون دریاها · بررسی انطباق یا عدم انطباق نقاط خطوط مبدأ ایران و پاکستان در دهانه خلیج گواتر · ترسیم خط مرز دریایی ایران و پاکستان و بررسی موقعیت دو نقطه خط مبدأ دو کشور نسبت به خط مرز دریایی · ارائه پیشنهاد برای برون رفت از بروز اختلافات احتمالی در صورت عدم انطباق دو نقطه خطوط مبدأ و همپوشانی و تزاحم قلمروسازیها بدین ترتیب پژوهش حاضر در پی پاسخگویی به پرسشهای زیر است : · قلمروسازی در جلوی خلیج مرزی گواتر چه روندی را پیموده است ؟ · قلمروهای دریایی ایران و پاکستان در خلیج گواتر چه وضعیتی از نظر انطباق یا همپوشانی دارند؟ · راهکار جلوگیری از تنش و اختلاف احتمالی دو کشـور در زمینه تزاحم و همپوشانی قلمروهای دریاییشان در خلیج گواتر چیست ؟ ١ نمونه این نقشه ها را می توان نقشه ترسیم شده توسط سازمان جغرافیایی اشاره کرد که در این نقشه نقطه ٢٥ خط مبدأ جمهوری اسلامی ایران در خشکی و در داخل خلیج گواتر در محل علامت ٢٥٦ مرز خشکی ایران و پاکستان ترسیم شده است .
در بین اقدامات دو کشور ساحلی در زمینه قلمروسازی در پهنه های آبی پیرامونی شان ، آنچه به طورویژه به قلمروســازی در دهانه خلیج گواتر مرتبط می گردد، یکی تعیین نقاط خطوط مبدأ دو کشــور و دیگری تحدید حدود مرز دریایی دو کشور است .