چکیده:
درک ذات خداوند و دریافت کیفیت صفات او، از مسائل پیچیدهای است که انسان باشعور و آگاه در همة دورانها به آن اندیشیده و در جستجوی فهم آن برآمده است. این نکته در قرنهای بسیار، هستة اصلی بحثهای عارفان، فیلسوفان و متکلمان شرقی و غربی بوده است. آنان در آثار خود کوشیدهاند تا از این راز سربهمهر پرده برگیرند که خدا چگونه وجودی است و از چه راهی با او ارتباط عمیقی میتوان برقرار کرد. در میان عارفان شرقی، مولانا جلالالدین بلخی از بزرگترین کسانی است که در آثار خود خداوند را توصیف کرده است. او در آثار خود با استفاده از آموزههای قرآنی، دربارة خداوند و کیفیت ذات و صفات او، بسیار سخن گفته است. بخش درخور توجهی از اندیشههای او در غزلها و در مثنوی، بهگونة مستقیم و در قالب شخصیتهای دیگر، دربارة تحلیل و توصیف خداوند است؛ درواقع خداوند هستة اصلی در اندیشههای کلیدی مولاناست. رودلف اتو نیز از دینپژوهان غربی و یکی از بزرگترین پدیدارشناسان دین و پیشگامان روانشناسی دین است که در کتاب پرآوازة خود، مفهوم امر قدسی، با نگاهی پدیدارشناسانه به تفسیر «تجربة دینی» میپردازد و جنبههایی از «پدیدههای شهودی» و «تجربههای دینی» را با نامهای ویژهای مانند «نومینوس» یا «امر مینوی» برجسته میکند. اندیشههای رودلف اتو، بهویژه دربارة امر قدسی، به برخی از اندیشههای مولانا دربارة شهود بسیار نزدیک است.
The understanding of God’s nature and the quality of his attributes is one of the complicated problems that the sentient and the conscious human being has contemplated on and looked for understanding it in all eras. It was the main core of controversies among mystics, philosophers and theologians of the east and west in many centuries. In their works, they have tried to uncover the latent mystery of God’s existence and how a deep relationship with God can be established. Among the eastern mystics, Molana Jalaleddin Balkhi is one of the supreme poets who have described God in his works. He recurrently described God and the quality of his nature and attributes in his works by using the Quranic instructions and the significant part of his ideas, whether in lyrics or in Mathnavi, whether directly or in the form of other characters. God is the main core of Molana’s fundamental thoughts. On the other hand, among the Western theologians, Rudolf Otto is one of the greatest phenomenologists of religion and the pioneers of the psychology of religion. In his famous book “The Idea of the Holy”, he has interpreted the “religious experience” with a phenomenological view and highlighted the aspects of “intuitive phenomena” and “religious experiences” with a special name, such as “Numinous”. The thoughts of Rudolf Otto especially in the case of the Holy are very close to some of molana’s thoughts about intuition
خلاصه ماشینی:
مولانا در غزلهای بسیاری، خداوند را فراتر از عقل و گمان و وهم و اندیشة آدمی میداند و معتقد است عقل و اندیشة آدمی با همة بلندپروازیهای خود از رسیدن به بارگاه کبریایی خداوند ناتوان است: هزارساله گذشتی ز عقل و وهم و گمان تو از کجا و فشارات بدگمان ز کجا (مولوی، 1378، ج1: 134) از قال شود خیال پیدا تو فوق توهم و خیالی (همان، ج6: 71) می ده گزافه ساقیا تا کم شود خوف و رجا گردن بزن اندیشه را ما از کجا او از کجا (همان، ج1: 27) در جای دیگر چنین آورده است: ای رستخیز ناگهان وی رحمت بیمنتها ای آتشی افروخته در بیشة اندیشهها (همان: 4) در بعضی از غزلها، خداوند، از زبان مولانا به سخن میآید و اینگونه خود را توصیف میکند: در وهم ناید ذات من، اندیشهها شد مات من جز احولی از احولی کی دم زند ز اشراک من (همان، ج4: 106) خرد که گرد برآورد از تک دریا هزار سال دود در نیابد او گردم (همان: 56) 2ـ2 فقر و فنا در برابر امر قدسی از دیدگاه اتو، یکی از عناصری که در تجربة مینوی درخور شناسایی است، حالت و احساسی ویژه و بیهمتاست که در مخلوق، در رویارویی با نومینوس برانگیخته میشود؛ او این حالت را «احساس مخلوقیت» (Creature Feeling) یا «آگاهی مخلوقانه» (Creeature Conciousness) مینامد و آن را احساس مخلوقی میداند که آغشته و مغلوب نیستی و عدم است و در برابر موجودی قرار گرفته که برتر از همة مخلوقات است.