چکیده:
شیوهطراحی در آب رسانی به دو بخش فضاها و پوشش گیاهی در باغ ایرانی منحصربه فرد است.معماران ایرانی با شناخت فیزیکی آب و درک نقش و ارتباط آن با انسان، آب را به درون ساختارهای معماری آوردند. قرار دادن آب در حوض هایی با عمق های مختلف، نمایش آن در آبشارها و فواره های زیبا، جاری کردن در نهرهاو مانند آن از جمله تمهیداتی است که معمار ایرانی برای نقش آفرینی معنوی و بروز نقش زیباشناسانه آب در نظر گرفته است.در چهلستون به عنوان یکی از نمونه های شاخص باغ سازی ایرانی، عنصر آب بسیار پراهمیت است. معمار باغ ساز ترفندهای مختلفی به کار بسته است تا ضمن صرفه جویی در مصرف آب، از کارکرد زیبایی شناختی آن نیز به خوبی بهره بگیرد.هدف این پژوهش تشریح گوناگونی فرم های نمایش و توجه صفویان به مباحث زیبایی شناسانه،درکنار اهمیت کاربردی آب است. این نوشتار از گونه پژوهش های تاریخی است که با رویکردی تحلیلی انجام گرفته است. داده اندوزی به شیوهبررسی میدانی به همراه مطالعات اسنادی و کتابخانه ای صورت گرفته است. با توجه به تخریب بخش اعظم بافت صفوی در محدوده باغ چهلستون و کمبود داده های باستان شناختی، این پرسش مطرح شد که ساختار آب رسانی به این باغ چگونه بوده و طراحی چرخش و نمایش آب در فضای باغ چگونه انجام گردیده است؟ نتیجه این پژوهش بر پایه بررسی های صورت گرفته چنین است: معماران صفوی چرخش آب را به دو شیوه در باغ چهلستون به نمایش درآوردند؛آب ایستا در حوض های بزرگ شرقی و غربی عمارت، و حوض های مرمرین ایوان و حوض جبهه جنوبی، و آب جاری در کانال های اطراف عمارت که عرض های متفاوتی داشته اند. تعبیه فواره ها در مسیر و استفاده ازسامانهدقیق شترگلوها برای پمپاژ و تقسیم آب نیزاز دیگر راه کارهای پیش بینی شده برای بهره کاربردی و زیبایی شناختی از آب در این باغ است. تامین آب باغ از سه منبع مختلف، دقت بالای ساختار تقسیم آب در این دوره را نشان می دهد، که برگرفته از طومار تقسیم آب شیخ بهایی است. این منابع، خصوصا دو نهر فدن و جوی شاه، از مهم ترین شاخصه های تعیین الگوی ساختاری باغ نیز بوده اند. از دیگر نکات چشمگیر، تفکیک آب کاربردی از آب تزیینی است که میراثی از باغ سازی ایران پیش از اسلام است.
Ancient civilizations and their architecture flourished near water sources. During the Islamic period، architects were aware of physical laws of water behavior and relationship between human race and water، so they brought water next to their buildings. In Iran one of the best ways to combine architecture with water sources was designing a kind of garden، called ‘Persian garden’. In this model، Iranian architects show the beauty of water، without wasting it. In Persian garden water is exposed in different forms، like: stagnant waters in ponds with different depths، or current waters in waterfalls، fountains، streams etc. Chehel-sotoun garden is one of the best examples of Persian garden. This garden was built in Safavid period in Isfahan. Safavid era is the most important period for building gardens in the history of Iran. In this garden water is very important; insofar as it plays a fundamental role in formation of the whole garden. Water flows in tow streams with different widths that twirl around the building. Fountains at regular intervals have built in these streams. A structure called “Shotor-gelou” has used to transfer water from ponds to streams، vice versa. This structure pumps water to share it in the garden. There are four ponds in north، south، east and west sides of the building and two in the porch. Water of garden is gathered from three different sources. These sources are runnels in city structure، called “Madi”. The madi of Fadan was used to watering the garden and the madi of Jooyshah had aesthetic functions for garden besides supplying required water for the habitants. This study is a historical research، and is conducted with an analytic approach، based on a documentary and library study.