چکیده:
خاستگاه های اختلاف فقیهان در فتاوا متفاوت و پر شماراست، به گونه ای که پرداختن به هریک از آن ها مستلزم نگارش کتاب هایی است. یکی از علل بسیارمهم و تاثیرگذار در اختلاف فتاوای مجتهدان، چگونگی نگاه آن ها به ظواهر کتاب الهی یعنی قرآن به لحاظ حجیت و اعتبار است. در طول تاریخ پس از ظهور اسلام و پس از رحلت خاتم رسولان، اختلاف نگاه نسبت به ظواهر قرآن رخ نمود و با گذر زمان و توسعه علوم بشری و اسلامی گستره و عمق این اختلافات بیشتر شد و اکنون چگونگی نگاه به ظواهر قرآن بخشی از مباحث دانش اصول فقه را تشکیل می دهد. نویسنده در این مقاله سعی نموده که نگاه باورمندان به حجیت ظواهر قرآن و منکران آن را تبیین کند و پیامد های کلی التزام به هر یک از دیدگاه ها را بنمایاند و طبعا از ورود به جزئیات که دامنه ای بس گسترده دارد، پرهیز نموده است.
خلاصه ماشینی:
۱. ظواهر قرآن ظواهر جمع ظاهر، در لغت به معنای پیدا، آشکار، نمایان و معلوم (معلوف، ذیل کلمه ظاهر) آمده است و در اصطلاح دانش اصول فقه آنچه را که از مدلول ظاهری الفاظ قرآن استفاده میشود (اختری، ذیل کلمه ظاهر، 3773) به گونهای که برای فهم آن، نیازی به تفسیر لفظش نباشد «ظاهر» در مقابل نص<FootNote No="16" Text=" هرگاه دلالت یک عبارت بر مقصود گوینده آنچنان صریح باشد که احتمال خلاف در آن منتفی باشد آن عبارت را نسبت به آن مدلول «نص» گویند.
(رمضان حسن، 1998: 173) در خصوص میزان اعتبار سندیت و حجیت ظواهر قرآن و چگونگی استناد به ظاهر آیات و مبنا قراردادن آنها برای استنباط احکام شرعی، اختلافات فراوانی در بین اندیشمندان مسلمان بروز کرده است و دامنه آن از جواز مطلق تا عدم جواز مطلق گسترده شده و هر یک از دو طیف مورد اشاره نیز خود به گروههای متفاوت دیگری تقسیم شدهاند که البته در این مقاله ظرفیت پرداختن به آنها نیست.
قرآن کریم معجزه جاودان پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله و سند حقانیت خاتم ادیان آسمانی است که در آیاتی چند، مخالفان و منکران را به مبارزه و تحدی طلبیده و در یک فراخوان بزرگ از آنان خواسته که اگر به اعجاز کتاب پیامبر خاتم باور ندارند، یک سوره همانندش را ارائه کنند: (وإن کنتم فی ریب مما نزلنا علی عبدنا فأتوا بسورة من مثله وادعوا شهداءکم من دون الله إن کنتم صادقین) (بقره/23) و سپس در آیهای دیگر با قاطعیت میفرماید؛ (قل لئن اجتمعت الإنس والجن علی أن یأتوا بمثل هذا القرآن لا یأتون بمثله ولو کان بعضهم لبعض ظهیرا) (اسراء/88) روشن است که اهمیت فراخوان عمومی دادن، برای شبیه سازی آیات آسمانی و اعلام اعجاز آن، زمانی سنجیده خواهد بود که کلام الهی، رمزآلود و رازگونه نباشد و برای همه مخاطبان قابل فهم باشد (آخوند خراسانی، 1413 ق:2/59، انصاری، 43) و الا خلاف حکمت خواهد بود.