چکیده:
زبان متفاوت نظامی در مخزنالاسرار گاهی به دشواری و پیچیدگی سخن او میانجامد. به همین سبب از دیرباز شرحنویسی بر مخزنالاسرار رواج داشته است؛ اما متأسفانه بسیاری از این شرحها گرهگشا نیست؛ زیرا شرحکنندگان به زبان استعاری نظامی توجه نداشتند و یا حتی با این زبان آشنا نبودند؛ همچنین از آثار دیگر نظامی و آثار مشابه همعصران یا شاعران گذشته در شرح متن استفاده نکردهاند. اعتدال بهاری یکی از موضوعاتی است که شرحکنندگان به آن بیتوجه بودند و نکتة اساسی و ظریف آن را درنیافتند. نظامی این موضوع را در میان سخنگفتن از معراج پیامبر بیان کرده است. نگارنده در این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی، نظر شرحکنندگان مخزنالاسرار را دربارة مصراع اول بیت زیر نقد و بررسی میکند:شب شده روز اینت بهاری شگرفگل شده سرو اینت سواری شگرف همچنین با بیان شاهد و مثال از نظامی و شاعران قبل و بعد از او، منظور اصلی شاعر از این مصراع تبیین میشود. نظامی با کاربرد آرایة حسن تعلیل، سبب اعتدال بهاری را ورود پیامبر(ص) به برج حمل میداند و آن را از بخششهای معراج رسول اکرم به شمار میآورد.
Through storytelling، Nizami Ganjavi has a special place in Persian language and literature. Makhzan al-Asrar drew a lot of attention since Nizami Ganjavi era because of both its subject and its special language. Not only did many poets begin to welcome those quinaries but also، because of special figurative language of Nizami، many commentators began to explain it. Commentary on Makhzan al-Asrar and other Nizami's quinaries continued to exist up to the contemporary period. The point which could be considered the commentary damages both in the past and، to a large degree، in the contemporary eras is the inattention of commentators to other Nizami's works during explaining the line. If the commentator investigates and unravels the line with evidence of the poet himself، surely he will be more successful in his work. One of the basic and elegant points that commentators have simply overlooked is the spring equinox in which Nizami raised The Ascension of the Prophet and by applying the craft of poetical aetiology، the reason for the arrival of the Prophet to the Aries was known. In this article، as regards the analysis and investigation of the respected commentators of Makhzan al-Asrar about the first line of the following verse:
Wow، the night turned a wondrous spring day
Wow، the flower turned a wondrous riding cypress
I will explain Nizami's main purpose of this line، presenting the examples of the poets before and after Nizami.
خلاصه ماشینی:
بنابراین تاکنون در هیچ مقالهای به بیت منظور اشاره نشده است؛ فقط در منابع زیر معنای متفاوت بیت دیده میشود: مخزنالاسرار نظامی، تصحیح و حاشیه از وحید دستگردی، احوال، آثار و شرح مخزنالاسرار از برات زنجانی، مثنوی مخزنالاسرار (نسخة کامل به همراه شرح و تصحیح) از ناصر نیکوبخت، پردة سحر سحری (گزیدة مخزنالاسرار) از انزابینژاد، آیینة غیب نظامی گنجوی در مثنوی مخزنالاسرار از بهروز ثروتیان، سرخگلی غنچهمثال (گزیده مخزنالاسرار) از مرتضی میرهاشمی، گزیده مخزنالاسرار از مهدی ماحوزی، گزیدة مخزنالاسرار نظامی (مقدمه، تصحیح و تعلیقات) از تقی پورنامداریان و مصطفی موسوی.
نقد و تحلیل نظر شرحکنندگان دربارة مصراع منظور قبل از پرداختن به نظر شرحکنندگان، ابیات قبل از بیت منظور بیان میشود: یوسف دلوی شده چون آفتاب یونس حوتی شده چون دلو آب تـا بـه حمل تخت ثریـا زده لشکر گل خیمه به صحرا زده از گل آن روضـة بـاغ رفیـع ربـع زمین یـافته رنگ ربیـع عشر ادب خوانده ز سبع سما عـذر قـدم خواستـه از انبیـا ستر کواکب قدمش میدرید سفت ملایک علمش میکشید ناف شب آکنده ز مشک لبش نعل مه افکنـده سم مرکبش در شب تـاریک بدان اتفـاق برق شـده پویـة پـای براق کبکوش آن باز کبوتر نمای فاختهرو گشته به فر همای سدره شده صدرة پیراهنش عرش گریبان زده در دامنش شب شده روز اینت نهاری شگرف گل شده سرو اینت بهاری شگرف (نظامی گنجوی، 1379: 15 ـ 16) البته بیتهای بالا برپایة تصحیح وحید دستگردی است و در این تصحیح بین بیتی که به ورود پیامبر(ص) به برج حمل اشاره دارد و بیت منظور فاصله افتاده است.