چکیده:
فهم و برداشت از قران ، در طول تاریخ تفسیر گرفتار دو رویکرد نادرست بوده است: نخست تاویل گرایی بی ضابطه و بر داشت های باطنی که هیچ ارتباطی با ظاهر قران نداشته ودیگر جمودبر ظواهر کتاب وسطحی نگری و عدم تعمق در آیات الهی که به تعطیل شدن عقل در مقام فهم قران انجامید. رویکرد سوم در بر داشت از قران ، شیوه اهل بیت علیهم السلام می باشد که در فهم و برداشت از قران هم باید به ظواهر الفاظ قران و معانی ظاهری آن توجه داشت وهم تلاش کرد تا به معانی باطنی آن رسید .در این مقاله پس از طرح هر یک از سه دیدگاه کلامی فوق ، ادلّه ای که بدان استدلال شده است به تفصیل بیان شده و سپس ضمن نقد دو دیدگاه نخست ، دیدگاه سوم که دیدگاهی جامع و شیوه عملی و قولی پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام می باشد با ادله متقن اثبات و مورد تاکید قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
(حلمي، قواعد المنهج السلفى ( 2 ـ جامعيت قرآن : برخى با استناد به آيات و روايات جامعيت قرآن، بىنيازى قرآن را از عقل اثبات مىكنند، چنانكه پيشتر گفته شد ابنتيميه با استدلال به آيه «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ» (مائده 5: 3-5 ) نوشته است كه خداوند دين خود را براى پيامبر و اصحاب كامل كرد، از اين رو وى متكلمان را اهل بدعت مىداند،( ابن تيميه: 360 ) زيرا با وجوداستدلالهاى قرآن نيازى به استدلالها و مجادلههاى كلامى آنان نيست.
( يوسف12: 21) 3ـ برخى از باطنيه به احاديثى كه تصريح مىكند قرآن ظهر و بطن دارد استدلال كردهاند، مانند حديثى كه از رسول اكرم صلىاللهعليهوآله نقل شده است كه فرمود : «ما نَزَلَتْ عَلَىَّ من القرآن آيةٌ الاّ وَلها ظَهْرٌ وَبَطْنٌ».
( طبا طبايي،1354: 85) ديدگاه سوم: جامع گرايى (ظهر و بطن قرآن) ديدگاه سوم كه شيوه اهلبيت عليهمالسلام مىباشد اين است كه در برداشت از قرآن، هم بايد به ظواهر الفاظ قرآن و معانى ظاهرى آن توجه داشت و هم به معانى باطنى آن.
(متقي هندي: 1/287 و 622 و فيض كاشاني،1402: 1/28)آلوسى صاحب تفسير روح المعانى نيز به اين دليل اشاره كرده و مىگويد: «براى كسى كه سرمايهاى اندك از عقل و ايمان داشته باشد شايسته نيست كه وجود بطون قرآن را انكار كند؛ بطونى كه مبدأ فيّاض، آنها را بر دلهاى بعضى از بندگان خود ـ اگر بخواهد ـ افاضه مىكند» ( آلوسي،1405: 1/181).
». (شيخ صدوق: 2/ 402، ح 26) با اين بيان از بين سه ديدگاه ياد شده در باب (ظهر و بطن قرآن) ديدگاه صحيح، همان ديدگاه جامع است كه در برداشت و فهم صحيح از قرآن بايد به ظاهر و باطن قرآن، هر دو توجه داشت.