چکیده:
در متون عرفانی، همواره از هماکنونی امرهای آخرت، قیامت بودن خود پیامبر و مشاهدة حقیقت قیامتی در این دنیا سخن گفته شده و در اغلب این کتب، از قیامتهای صغرا، وسطا و کبرا نام برده شدهاست. با این اوصاف، از منظر عارفان، قیامت حقیقتی طولی و محیط به دنیاست و امرهای آن در همین دنیا قابل درک و مشاهده است. این سخنان، با اندیشة غیر عرفانی که قیامت و آخرت را در امتداد دنیا و در عرض آن میداند، تفاوت عمیقی دارد که بازگشت آن به تفاوت دیدگاه هستیشناسی آنهاست. در این پژوهش کوشش شده تا دیدگاه عرفا به قیامت و چگونگی تحقق امرهای آن در همین دنیا، تبیین گردد. در این مسیر تعاریف، توصیفات و اقسام قیامت در متون عرفانی، مطرح و قیامت در دو سیر نزول و صعود و بهعنوان حقیقتی که در دو ساحت آفاق و انفس تحقق مییابد، بررسی میشود.
خلاصه ماشینی:
در متون عرفاني، قيامت به اتصال هر شئ به اصل خود و انتهاي هر ناقصي به حقيقت کاملش ، تعريف شده است (آشتياني، ١٣٦٥: ٨٣٣) و نيز گفته شده که اين روز، از آن جهت روز قيامت ناميده شده که مردم از قبرهايشان در پيشگاه رب العالمين ، در نشئه اي ديگر به پا ميخيزند، همچنين به سبب قيام و برپاييشان آنگاه که حق براي فصل و قضا برپا شده و ملائک صف به صف ميآيند (ابن عربي، ٢٠٠٦م ، ج ١: ٤٦٤)، همچنين قيامت به انبعاث بعد از موت به حيات ابدي (کاشاني، ١٤٢٦ه .
اقسام ديگري از قيامت به حسب اشخاص براي سه دسته اهل سلوک، ارباب قلوب و اهل شهود ذکر گرديده که اولي با موت ارادي از حيات نفساني، سرکوب کردن و کشتن هواهاي نفساني بنا بر: «مت بالاراده تحيي بالطبيعه » (خويي، بيتا: ج ١٠: ٣٩٨) محقق ميشود، دومي به رهايي از پوستۀ حس و انبعاث از قبر بدن و ارتقا يافتن به عالم قدس و ورود در زمرة ملکوت و بعد از موت ارادي حاصل ميگردد و سومي که عبارت از طامۀ کبري است ، بعد از فناي در حق ؛ با برطرف شدن حجاب هاي جلالي نوري و ظلماني به نور جمال وجه باقي خداوند تحقق مييابد.
- برخي از اقسام نيز مربوط به انسان و مراتب توجه اوست و به همين سبب براي آن مراتبي ذکر شده که براي هر شخص يا با مرگ طبيعي حاصل ميشود يا با مرگ ارادي و سير و سلوک، اين رجوع و بازگشت در همين دنيا تحقق مييابد که از آن به عروج و صعود هم تعبير شده است .