چکیده:
هدف: فکر و آگاهی برای انسان بهعنوان یک موجود آگاه و مختار بسیار مهم است. برای جوامعی که دین الهی را بهعنوان عنصر اصلی زندگی خود پذیرفتهاند، این مسئله که چه فکری، فکر دینی و چه معرفتی، معرفت الهی محسوب میشود، بسیار اساسی است. هدف این نوشتار بررسی چیستی معرفت دینی اسلامی از دیدگاه استاد جوادی آملی خواهد بود. این مقاله مؤلفههای معرفت دینی و چگونگی حصول آن را از دیدگاه استاد معلوم میکند. روش تحقیق در این نوشتار، توصیفی - تحلیلی است و از دیگر روشهای پژوهش استفاده نمیشود.استاد جوادی عقل و نقل را دو وسیلۀ تحصیل معرفت دینی میداند. از دیدگاه ایشان امکان ندارد کسی بتواند بدون پشتوانههای عقلی به متون دینی مراجعه کند و به معرفت دینی نائل شود. فهم متون دینی خالیالذهن برای هیچکس اتفاق نمیافتد و طرفداران مکتب تفکیک که چنین داعیهای دارند، خود دچار اختلافهای فراوانی در فهم متون دینی هستند. البته ایشان نظریۀ تکامل معرفت دینی را (که عقل را معیار درستی و نادرستی فهم متون دینی میداند) نیز نمیپذیرد.از نظر استاد سنجش عقلی و نقلی دو مؤلفهای هستند که در تعامل با هم، معرفت دینی را شکل میدهند. سنجش عقلانی در قالب عقلِ مصباح و عقلِ منبع نمایان میشود و سنجش نقلی در رجوع به الفاظ قرآن و سنت. این دو مؤلفه در نمایاندن معرفت دینی با هم تعاضد دارند و اگر بنا بر فرض محال، تعارضی رخ دهد، این تعارض با ترجیح یکی بر دیگری حل میشود.
خلاصه ماشینی:
گويا بايد از دو تعبيـر " ديـن مبتني بر وحي" و "دين مبتني بر عقل " براي بيان معارف ديني استفاده کرد؛ يعني پيام الهي دو بخش دارد، بخشي از آن از طريق وحي و به واسطۀ الفاظ منقول به ما منتقل مـي شـود و بخش ديگر آن از طريق عقل ، هرچند، چنانکه خواهد آمد، سنجش عقلي و نقلي بـه عنـوان مؤلفه هاي فکر ديني، بايد دوشادوش هـم و بـا تعامـل و همکـاري بـا يکـديگر، مـا را بـه مجموعۀ معارف ديني برسانند و هيچ کدام به صورت جداگانه نمي تواننـد بـراي مـا معرفـت ديني حاصل کنند.
تعامل عقل و نقل نکته اي که استاد جوادي بر آن تأکيد مي کند، اين است که فکر و معرفت ديني هـيچ وقـت بدون توجه به معارف عقلي حاصل نمي شود.
بـه نظـر استاد محور بحث در اين مباحث ديدگاهي خواهد بود که براي معارف عقلي ارزش و اعتبـار قائل است ، البته بعد بايد روشن شود که اگر معارف عقلي ارزشمند هستند، چگونه مـي تـوان آن را در فهم از دين به حساب نياورد؟ در اين ديدگاه معتدل معـارف عقلـي ارزشـمندند، امـا طرفداران آن معتقدند که نبايد معارف عقلي را با معارف نقلي مخلوط و از دانش هـاي بشـري براي فهم وحي و معارف ديني استفاده کرد.
مشکل تفکيکي ها اين است که فکر مي کنند آنچـه را عقـل دارد، بشـري اسـت ، در حالي که همۀ دستاوردهاي عقلي از موهبت هاي الهي و خود حجت شرعي است (جـوادي، ١٣٨٦: ٢٠٨) و بايد از آن براي فهم دين استفاده شود.