چکیده:
هدف پژوهش حاضر، تبیین مولفههای خانواده مطلوب و کارکردهای تربیتی آن درراستای رشد و اعتلای انسان از منظر امام رضا (ع) است. در این پژوهش از روش «تحلیل محتوا» با دو رویکرد کمی و کیفی استفاده شده و جامعه آماری آن شامل 104 دعا از کتاب «الصحیفة الرضویة الجامعة» است. برای تحلیل کمی، تمامی ادعیه برمبنای مضامین خانواده مورد تحلیل قرار گرفته و مقولات و زیرمقولات مرتبط با موضوع پژوهش نیز احصاء و استخراج شدهاند. یافتهها نشان میدهد که مجموع ادعیه امام رضا(ع) در زمینه موضوع پژوهش قابل طبقهبندی در چهارمحور «تشویق به تفکر در مسائل اخلاقی»، «آموزش محبت و مهرورزی»، «آموزش حقوق اجتماعی» و «عینیتبخشی به آموزههای تربیتی با معرفی اهلبیت علیهم السلام بهعنوان الگو» است. همچنین نتایج بهدستآمده نشان میدهد رویکرد غالب این ادعیه، آموزشی بوده و یکی از مهمترین موضوعات آن، توجه به نهاد خانواده و جایگاه آن در جامعه اسلامی برای تربیت و ارائه راهکار و کارکردهای آن است.
خلاصه ماشینی:
1ـ2ـ دعوت به تفکر برای فهم ضرورت عقلانی تشکیل خانواده: در بخش ششم از کتاب «الصحیفة الرضویة الجامعة»، ادعیه مختص به ازدواج و دعاهای ایشان هنگام اجرای خطبه عقد، زفاف و تولد فرزند درج شده که همه این امور به مسئله خانواده و اولویت و اهمیت آن از منظر امام رضا7 اشاره دارد.
». طبق سخنان امام7 در این خطبه، ویژگیهای ذیل بهعنوان صفات لازم و ضروری برای یک مرد و زن برای تشکیل خانواده استخراج میشود: مروت و جوانمردی عقلانیت شایستگی اخلاقی نیت صالح داشتن فضیلت و برتری در امور اجتماعی کرامت خانوادگی تمایل داشتن به تشکیل خانواده و زندگی مشترک توانایی بذل مال بهعنوان مهریه 2ـ آموزش محبت و مهرورزی یکی از مطالب پرتکرار در ادعیه رضویه، اشاره به مقام و جایگاه والای والدین نزد خداوند متعال و بهتبع آن در جامعه انسانی و توصیه به رعایت حقوق و احترام به ایشان در خانواده است.
3ـ1ـ دعوت به رعایت حقالناس با تأکید بر انجام تکالیف در خانواده: تحلیل محتوای ادعیه رضوی نشان میدهد که ایشان تلاش داشتند با تأکید بر آموزههایی مانند ضرورت انجام تکالیف اعضای خانواده، احسان و نیکوکاری به والدین و اعضای خانواده، احترام به خواستههای والدین، انجام تکالیف در قبال والدین و اعضای خانواده، دعا برای والدین، طلب رحمت برای آنها و مواردی از این دست، به مسئله رعایت حقالناس در زندگی اشاره کرده و این آموزه مهم و بنیادین را آموزش دهند.
در این زمینه یکی از روشهایی که میتوان از مکتب تربیتی امام رضا7 برداشت کرده و مورد استفاده قرار داد، عینیتبخشی به محتوای آموزشی با هدف درونیسازی آنها برای مخاطبان و متربیان در قالب محسوسات است که از آن جمله میتوان به معرفی اهلبیت علیهمالسلام بهعنوان خانواده مطلوب از منظر دین اسلام، اشاره کرد.