چکیده:
تاریخنگاری و تاریخنگری مورخان ایرانی در عصر زندیه بهعنوان یکی از حلقهها و ادوار تاریخنگاری شایسته مداقه و بررسی است. آذر بیگدلی از نویسندگان پرکار ایرانی سده دوازدهم محسوب میشود. در ادبیات تاریخی از وی بهعنوان شاعر و تذکرهنویس یاد میشود؛ اما یکی از جنبههای زندگی علمی وی توجه و عنایت او به تاریخ است که حاصل آن نوشته تاریخی کمنظیری است که وی در ضمن اثر ادبی خود گنجانده است؛ بنابراین، هدف اساسی این پژوهش بازکاوی اندیشه تاریخ نگاری آذر بیگدلی است. آذر بیگدلی نه تنها از مورخان سده دوازدهم ایران به شمار میرود، بلکه نقش مؤثری در تداوم و تحول تاریخنگاری عصر زندیه داشته است؛ بهگونهای که وی از یکجهت از مورخانی همچون استرآبادی و غفاری کاشانی الگوبرداری کرده و از جهت دیگر، وی از پیشروان نهضت بازگشت ادبی و گرایش به نثر ساده در تاریخنویسی است و تأثیری که سبک نگارش وی بر نثرنویسان بعدی، بهویژه در دورة قاجار داشت، نباید نادیده گرفته شود. کوشش وی در بیان رویدادهای تاریخی با نثری ساده و روان بعدها در دورة قاجار سرمشق مورخانی همچون دنبلی و خاوری قرار گرفت. ظهور و گسترش جنبههای اجتماعی و اقتصادی و رویکرد علّی و انتقادی و واقعیتگرایی و رعایت انصاف و بیطرفی در گزارش تاریخ نیز از دستاوردهای تاریخنگاری وی به شمار میرود.
Historiography and history naration of Zand dynasty as one stage of Iranian historiography should be further studied. HAJJ LOTF-ʿALI BIG B. AQA KHAN BIGDELI SAMLU (fl. 1134/1721-1195/1781) is one of the most prolific writers of the 18th century.Although he is more known as a poet and biographer، but one of the aspects of his scientific life is attention to historiography، which is the result of an insignificant piece of his writings that he has included in his literary work. Therefore، the main purpose of this paper is review the thought of Azar Bigdeli's historiography. He has played an effective role in the continuity and evolution of Zandee's historiography، which from one side modled from historians like Astarabadi and Ghafari-e Kashani and from other side was one of the pioneers of the revulsion against the so-called sabk-e hendi، Indian style (BAZGAST-E ADABI) and tendency to simple writing of historiography. Azar had a great impact on the next writers، especially on Qajar historians. His effort in expressing historical events with a simple and emotional passion، later in the Qajar period، became as a pattern for other istorian s like Abd-al-Razagh Donboli and Fazlollah Khavari-e Shirazi. The emergence and expansion of social&economic aspects and causal and critical approach، realism، fairness and impartiality is one of the achievements of his historiography.
خلاصه ماشینی:
آذر بیگدلی نه تنها از مورخان سده دوازدهم ایران به شمار میرود، بلکه نقش مؤثری در تداوم و تحول تاریخ نگاری عصر زندیه داشته است ؛ به گونه ای که وی از یک جهت از مورخانی همچون استرآبادی و غفاری کاشانی الگوبرداری کرده و از جهت دیگر، وی از پیشروان نهضت بازگشت ادبی و گرایش به نثر ساده در تاریخ نویسی است و تأثیری که سبک نگارش وی بر نثرنویسان بعدی، به ویژه در دورٔە قاجار داشت ، نباید نادیده گرفته شود.
نگاهی به موضوع و محتوای تذکرٔە آتشکده (پرتو اول در نگارش افکار معاصرین ) یکی از آثار تاریخ نویسی سلسله ای در عصر زندیه که در دل یک تذکره جای گرفته ، تذکرٔە آتشکده است ؛ این اثر همچنان که از عنوان آن برمیآید، در دستۀ متون تذکره ای جای میگیرد، اما نکتۀ مهم در این باره آن است که مؤلف علاوه بر اطلاعات تاریخی که در ضمن گزارش شرح احوال شعرا و نمونه های اشعار آنان آورده ، در بخشی دیگر از اثرش تحت عنوان «پرتو اول در نگارش افکار معاصرین » به گزارش رویدادها و وقایع ایران از سقوط صفویان تا مرگ کریم خان زند پرداخته است .
موضوع دیگر، ادبیات و سبک تاریخ نگاری آذر بیگدلی است ؛ از آنجاییکه وی از آن جمله شاعران و نویسندگان عصر زندیه بود که زمینه های بازگشت ادبی را در نظم فراهم آوردند، با نگارش اثرش ، پیشگام و پیشتاز تاریخ نویسی به زبان ساده و بیپیرایه به شمار میآید و پیشرو مورخانی همچون دنبلی، رستم الحکما و شیرازی محسوب میشود.