چکیده:
یکی از ابعاد اعجاز قرآن، اعجاز بیانی قرآن است. در متون بلاغی واژگان دارای تشخّص بوده و تک تک واژگان قرآنی
با ظرافت و دقّت کامل انتخاب شده اند؛ به گونهای که هیچ واژه ای نمیتواند جایگزین واژه دیگری شود و در صورت
جایگزینی، نه تنها فصاحت و بلاغت؛ بلکه معنا یا حداقل بخشی از معنا نیز از دست میرود. این نظریه با عنوان
«اصل عدم ترادف در قرآن» مطرح شده است؛ اصلی که وجود واژگان مترادف در قرآن را منتفی میداند.
بسیاری از مفسران واژه «کید» و «مکر» را مترادف دانستهاند؛ از این رو مقاله حاضر به بررسی مفهوم این دو واژه
میپردازد. در این راستا، ابتدا معنای «مکر» و سپس «کید» بررسی و در نهایت وجوه اشتراک و افتراق آن دو تبیین
میشود. در این مقاله، آنچه در معنایابی واژگان قرآنی مورد استناد قرار گرفته. کاربرد قرآنی واژه و مصادیق آن در
قرآن است و برای استخراج موارد کاربرد قرآنی از سیاق یات بهره جسته و در واقع معنای واژگان در قرآن از قرآن
استخراج شده است؛ چرا که چه بسا واژهای جدای از معنای لغوی، عرفی و حتی روایی آن، در قرآن مفهوم ویژه و
اختصاصی داشته باشد.
مهمترین تفاوتی که بین مفاهیم این دو واژه یافت شد، آن است که «مکر» نقشه و طرحی در جهت ضربه زدن به
طرف مقابل و «کید» اقدامی عملی در این راستا است.
خلاصه ماشینی:
مقاله حاضر جهت دستیابی به مفاهیم دو واژه «مکر» و «کید» بر مصادیق و کاربرد قرآنی آنها تکیه نموده است؛ چرا که گاهی واژهای جدای از معانی لغوی، عرفی و حتی روایی آن، دارای معانی ویژه و اختصاصی در قرآن نیز میباشد؛ بنابراین مهمترین مسئلهای که این نوشتار در صدد یافتن آن است، معانی دقیق دو واژه «مکر» و «کید» است؛ از این رو در راستای یافتن این امر به این پرسشها پاسخ میدهد که آیا در نظر اهل لغت تفاوتی بین واژگان «مکر» و «کید» وجود دارد؟ آیا مفسران تفاوتی بین «مکر» و «کید» قائل هستند؟ و آیا در بکارگیری و استخدام این دو واژه در قرآن مغایرتی وجود دارد؟ پیش از پرداختن به مفهوم شناسی دو واژه کید و مکر در قرآن، ضروری است که به عنوان مقدمه، پیشینه تاریخی بررسی واژگان قرآنی و اصل عدم ترادف و نظرات گوناگون درباره ترادف و عدم ترادف واژگان مطرح شود.
و از این رو است که قرآن مجید هیچ گاه فاعل مکر را انسانهای نیک قرار نداده است؛ گرچه گاهی مؤمنان و یا انبیاء الهی مجرای عملی شدن مکر خداوند هستند؛ اما آنان آنچه به انجام میرسانند به هدف ضرررسانی به طرف مقابل نیست، بلکه قربة الی اللٰه است، گر چه علی الظاهر ضربه نیز به طرف مقابل وارد شود.