چکیده:
افترا از واژههای اخلاقی و قرآنی است. افترا و بهتان در لغت به معنای دروغ بستن به دیگری است که سبب تحیّر و
آزار او شود یا نسبت دادن کردار یا گفتار دروغ به شخصی است که از انجام آن امتناع دارد. قرآن در آیات منعددی
این رذیله اخلاقی را نکوهش کرده و به برخی از مصادیق آن همچون افترا بر خدا، پیامبران الهی کتب آسمانی،
فرشتگان خدا، حضرت مریم، شخصیتهای بزرگ دینی و مومنان اشاره کرده است. این پژوهش با محوریت آیات
قرآن و دیدگاه جمهور مفسران عامه و خاصه و لغتشناسان و دیدگاه عالمان اخلاق تحلیل و بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
(راغب اصفهانی، ۱۴۱۲، ج۱، ص۷۹؛ فراهیدی، ۱۴۱۰، ج۵، ص۴۱۶؛ ابن منظور، ۱۴۱۴، ج۱۰، ص۳۹۰؛ طبرسی، ۱۳۷۲، ج۶۷، ص۶) از مجموع گفتار لغتشناسان استفاده میشود که معنای جامع بهتان، افترا، افک، تهمت و رمی، انتساب سخن، فعل و صفت غیر واقعی به دیگری به قصد ایذا و بیاعتبار کردن است؛ اگرچه موارد و درجات آن نسبت به افراد متفاوت است.
خدای تعالی سخن آنها را افک و افترا بر خدا شمرده، ضمن نکوهش آنها میفرماید: (قاتلهم الله أنی یؤفکون؛ خدا آنها را بکشد، چگونه بر خدا دروغ میگویند؟) (توبه، ۳۰) در آیات بسیار دیگری نیز این نسبت ناروا از آنها را نقل کرده و پاسخ داده است.
) (احزاب، ۵۸) زشتتر از آن، تهمت به زنان پاکدامن و افترا به برخی از همسران رسول خدا است که در حقیقت شکستن حرمت آن حضرت است؛ از این رو خدای تعالی از آن به «رمی» (نور، ۳) و «افک» (نور، ۱۱) و «بهتان عظیم» (نور، ۱۶) یاد کرده است.
قلمرو افترا در قرآن گسترده است؛ به گونهای که علاوه بر به کار بردن این واژه درباره زن و مرد مؤمن، به خدای تعالی، پیامبران، فرشتگان خدا، اولیا و مقربان الهی؛ مانند حضرت مریم۳ و کتب آسمانی و دیگر مسلمانان و شخصیتهای بزرگ دینی به کار رفته است.
منظور از افترا به خدا، دروغسازی و یا نسبت سخن یا کار باطل یا صفت نادرستی به خدا است که از طرف مشرکان، افراد کافر و اهل کتاب به خدای تعالی زدهاند.
طوسی، محمد بن حسن (بی تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.