چکیده:
در دوره بهرام پنجم که از ادوار بسیار مهم و پر حادثه دوره ساسانی است، قفقاز و آسیای مرکزی از جمله مراکز اصلی مناقشات بین ایران و روم، شاهان و حاکمان محلی بود. این مناطق شرایط اقتصادی، سیاسی، مذهبی و جغرافیایی خاصی داشت و شاهان ایران، امپراتوران روم، شاهکان ارمنستان و حاکمان محلی برای دستیابی بر این مناطق از هر کوششی دریغ نمی کردند. چه عوامل و زمینه هایی موجب تغییر و تحول در مناطق شمال غربی (قفقاز) و شرقی (آسیای مرکزی) ایران شد؟ در این مقاله کوشش شده است تا با بررسی تغییر و تحولات این دوره، عوامل و زمینه های موثر بر روند حاکم، با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی شناسایی و تبیین شود. در این دوره بنا به دلایلی، برخی از ایالات ایران مورد تعرض روم، ارامنه و اقوام شرقی قرار گرفت و موجب تغییرات اساسی در شمال غربی و مرزهای شرقی ایران گردید. بی مسئولیتی شاه ساسانی و دخالت بزرگان و اشراف، زیاده خواهی، عدم احترام متقابل، سیاست تغییر مذهب و دستیابی به منابع ثروت از عوامل موثر در این روند بوده است.
خلاصه ماشینی:
/ بهرام پنجم (١٩٩٣:٥٢ ,Valentine) بنا بر گزارش مورخان ، "بهرام " ولیعهد ایران در زمان مرگ یزدگرد اول ٢ بیش از ٢٠ سال نداشت و پـدر بـرای آنکـه این پسر از دست دشمنان در امان باشد، او را به حیره فرستاد تا در پناه فرمانروای آنجـا، در آن منطقـۀ خـوش آب و هـوا پرورش یابد (یعقوبی ، ١٣٧٨: ١٩٩/١؛ مجمل التواریخ ، ١٣٨١: ٦٩؛ زرین کوب ، ١٣٧٣: ٤٥٦؛ کریستن سن ، ١٣٧٤: ٣٧٤).
بهرام چون دشمن را آرام یافت ، از آذربایجان و ارمنستان ،مسیر خود را بـه طـرف مرزهـای شـرقی تغییـر داد؛ از راه کوه های طبرستان و گرگان به سوی شهر نسا حرکت کرد، تا اینکه به حوالی مرو رسید (ثعـالبی ، ١٣٦٨: ٣٥٩؛ گردیـزی ، ١٣٤٧: ٢٨؛ مجمل التواریخ ، ١٣٨١: ٧٠؛ دینوری ، ١٣٧١: ٨٤؛ مارکوارت ، ١٣٧٣: ١١١؛ مشـکور، ١٣٦٨ب : ٥٥١/١ :١٩٧٦ ,Rawlinson ٢١٢ :٢٠٠٧ ,Farrokh ,٢٩٧ ,٢٩٦).
با ایـن وجـود مـی تـوان عوامل اصلی تغییرات در مرزهای غربی و شمال غربی خاصه منطقۀ قفقاز ومناسباتخصمانۀ دولت ساسـانی در دورة بهـرام پنجم را چنین برشمرد: بی تفاوتی شاه نسبت به امور داخلی ، سپردن زمام حکومت به افراد متعصب خواستار تغییر مذهب در برخی ایالات ، حس حمایت گرایانۀ روم در قبال اقلیت های دینی مورد آزار و اذیت دربار ایران ، دخالت بی اسـاس سـران کشوری و لشکری ، همۀ این موارد، موجی از درگیری هایی را پدید آوردو شـاه ایـران سـرانجام ناچـار شـد بـرای سـرکوب اغتشاشات و آرام کردن اوضاع ایالات غربی و شمال غربی ،اقدامات اساسی و بنیادی را در سرلوحۀ کار خود قـرار دهـد.