چکیده:
یکی از وجوه مهم تمایز عارفان از اهل شریعت، اهتمام آنان در طی طریق و سلوک است. در زمینه ویژگیها و صفاتی که سالکان طریقت باید داشته باشند، عارفان بسیار سخن گفتهاند و یا در آثار مکتوب خود، در فصلهایی معین به آن پرداختهاند. شمس تبریزی، عارف نامدار قرن هفتم نیز در این موضوع، سخنان مفصلی بیان کردهاست. مشکل مهم در دستیابی به نقطهنظرهای شمس در این زمینه، مانند همه مسائل مطرح در مقالات، پراکندگی آرای او درباره یک موضوع در بخشهای مختلف کتاب است. در این مقاله، برای دستیابی به نظرات این عارف درباره ویژگیها و صفات لازم سالکان، مجموعهای از دیدگاههای شمس در باب این موضوع، از کلّ کتاب مقالات استخراج و ارائه گردیدهاست.
خلاصه ماشینی:
یکی از این موضوع ها، ویژگیهایی است که از نظر شمس ، سالکان برای طی طریق باید واجد باشند تا بتوانند از سلوک خود بهره های مطلوب معنوی ببرند.
آنچه مسلم است اینکه شمس نیـز ماننـد سـایر عارفـان بـه مجاهـده ، تزکیـه و تصـفیۀ درونی سالک و گام برداشتن با عشق و معرفت حقیقی در مسیر سیر و سلوک نظر دارد، امـا در مقالات ، این مراحل با ترتیب و شیوه ای که مرسوم بوده ، ذکر نشده اند.
شمس میگوید کـه سـلوک و وصول بـه حقیقـت ، دو مسـیر دارد: «طریـق از دو بیـرون نیسـت : یـا از طریـق گشـاد بـاطن ؛ چنان که انبیا و اولیا یا از طریق تحصیل علم ، آن نیـز مجاهـده و تصـفیه اسـت .
شمس بر این باور است که یکی از نکاتی که باید سالک از آن آگـاه باشـد، ایـن اسـت کـه در راه ســلوک، عنایــت الهــی همــراه اوســت : «ای طالــب صــدیق !
همچنین ، سالک باید امیدوار باشد که اگر از صـمیم قلـب و صـادقانه بـه طریق حق روی آورد: «روی آوردن و رسیدن یکی است » (همان : ٢٣١).
در ادامه ، شمس تأکید مینماید کـه چـون بـینیـازی منحصـر بـه خداونـد اسـت ، ابـراز بینیازی در برابر او، خطا و مانع تعالی سالک است : «زیره به کرمان بری، چه قیمت و چه نرخ و چه آب روی دارد؟!
شمس با بیان ماجرایی یادآوری مینماید که چون اساس همۀ توفیق ها از جانب حضرت حـق اسـت ، سالکان باید مراقب باشند که تعالی معنوی را به خود نسبت ندهند: «ابویزید ـ رحمۀ الله علیه ـ اغلب پیـاده بـه حـج رفتـی.