چکیده:
در سنت تعلیمی خوشنویسی عثمانی رسمی وجود داشته که به «اجازه نامه»، «اذن نامه» یا «اهلیت نامه» شناخته میشود. این رسم ظاهراَ فقط در خوشنویسی عثمانی رواج داشت. بر اساس این رسم شاگرد قطعهای را به خط نسخ، ثلث یا نستعلیق مینوشت و آن را به رؤیت استاد یا استادانی میرساند و استادان نیز غالبا با خطی موسوم به «خط اجازه» و با الفاظی به عربی آن را تأیید میکردند. افزون بر بررسی مفهوم اجازه و خاستگاه آن در این سنت تعلیمی، پژوهش درباب ساختار و محتوای اجازهنامهها و شناخت خط موسوم به خط اجازه، اندازه اجازهنامهها، عبارتهای اجازه و محل رقم اجازه برای شناخت بهتر این رسم لازم است که این نوشتار آن را بر عهده دارد.
خلاصه ماشینی:
کتاب اجازت نامه ـ اذن نامه محمدعلی کریم زادٔە تبریزی (لندن ، ١٩٩٩) ضمن بیان مطالبی کوتاه و مختصر در باب معنای اجازه در دورٔە عثمانی ، عمدتا مروری است بر نمونه های متعددی از اجازه نامه های استادان خوشنویس عثمانی بر آثار شاگردان خود که با بررسی ساختار هر یک از آنها می توان به اطلاعات مفیدی درباب فرهنگ و تاریخ هنر خوشنویسی عثمانی دست یافت .
به نظر می رسد سنت اجازه نماد پیوند و رابطه میان استاد و شاگرد یا به عبارت دیگر تضمین کننده این پیوند معنوی است که در این رسم تجلی می یابد (سید خلف ، ٩٨) و اجازه استاد علاوه بر اجازه هنری مهر تأییدی بر جنبه های اخلاقی و رفتاری خوشنویس نیز بوده است (برای اطلاع بیشتر در باب نظام استاد و شاگردی در ترکیه امروزی نکـ : ٥٩٨-٥٩٧ ,Blair).
در مورد اینکه آیا سنت اجازه نویسی قبل از قرن دوازدهم نیز وجود داشته یا خیر، چیزی نمی دانیم ، اما در باب خاستگاه اجازه در هنر خوشنویسی این دوره شاید بتوان دو دیدگاه مطرح کرد که البته نیاز به بررسی بیشتر دارد.
)رجوع شود به تصویر صفحه) ساختار اجازه نامه ها از میان ٥٠ نمونه اجازه نامه که عمدتا مربوط به سده های ١٢، ١٣ و ١٤ ق می شود، جز دو مورد خط نستعلیق که یکی قطعه شعری فارسی متعلق به محمد سعید (٥٧ ,Ibid) و دیگری قطعه شعر عربی از شریفه عایشه است (نکـ : ٩١ ,Ibid) بقیه به خط نسخ و ثلث اند.