چکیده:
امواج سرما و یخبندان از مهمترین پدیدههای طبیعی است که بیشتر در دورة سرد سال اتفاق میافتد. آنچه در این بین سبب توجه به این پدیده شده، بازخوردهای آن در طبیعت و زندگی انسان است که گاه تنشهای شدید منفی و گاه بازخوردهای مناسبی را در پی داشته است؛ بهویژه اینکه گاهی از الزامات بخشی از مراحل کشاورزی و باغداری است. هدف از پژوهش حاضر، واکاوی یخبندانهای روزانة استان خراسان جنوبی به تفکیک ماهیانه و فصلی است؛ بدین منظور از دادههای کمینة دمای روزانة ایستگاههای همدید استان طی دورة آماری 2014-1988 و برای بررسی احتمال رخداد و تواتر یخبندانها از روش زنجیرة مارکوف مرتبة یک بهره برده شد. در ادامه، تداوم 2 تا ۵ روزة یخبندان نیز واکاوی شد. یافتههای پژوهش نشان داد ایستگاه همدید قائن در شمال و پس از آن ایستگاه بیرجند در مرکز استان با بیشینة رخداد یخبندان و درنتیجه بیشینة تداوم آن در استان خراسان جنوبی همراه بوده است. در این بین ایستگاه نهبندان کمینة احتمال رخداد یخبندان را تجربه کرده است. تداوم دو روزة یخبندان در تمامی ایستگاهها، کمینة دورة بازگشت را نشان دادند که گویای پایایی و تداوم کمتر روزهای یخبندان در خراسان جنوبی است. تمامی ایستگاههای واکاویشده در منطقة مدنظر از زنجیرة مارکوف مرتبة اول پیروی میکنند. از این بین فقط ایستگاه نهبندان از این امر مستثنی شده که پدیدة یخبندان را تجربه نکرده است؛ به بیان دیگر وقوع روز یا روزهای یخبندان به شرایط اقلیمی روزهای گذشته وابسته است. آغاز یخبندانهای پاییزة استان خراسان جنوبی در ماه نوامبر (آبان) بوده که به نخستین یخبندانهای پاییزه معروف است. شروع یخبندانهای زمستانة استان نیز در ماه ژانویه (دی) بوده است. بیشینة سیکل هوایی یخبندان در ماه اکتبر (مهر) در ایستگاه قائن با حدود 058/0 و سپس در ماه نوامبر (آبان) در ایستگاههای فردوس و بشرویه به ترتیب با حدود 05/0 و 043/0 رخ داده است. یافتههای این پژوهش نقش نواحی کوهستانی و مرتفع را در تواتر و تداوم یخبندان در این گسترة جغرافیایی تأیید میکند.
خلاصه ماشینی:
هدف از پژوهش حاضر، واکاوی یخ بندان های روزانه استان خراسان جنوبی به تفکیک ماهیانه و فصلی است ؛ بدین منظور از داده های کمینه دمای روزانه ایستگاه های همدید استان طی دوره آماری ٢٠١٤-١٩٨٨ و برای بررسی احتمال رخداد و تواتر یخ بندان ها از روش زنجیره مارکوف مرتبه یک بهره برده شد.
از آنجا که از بررسی پیاپی یخ بندان به منزله فرایندی تصادفی، اطلاعات سودمندی حاصل می شود کـه بـا دانـش احتمالات وصف شدنی است ، در این نوشتار کوشش شده است با بهره گیری از قـوانین احتمـالات و براسـاس مـدل زنجیره مارکوف ، بعضی ویژگیهای احتمالاتی وقوع یخ بندان همچون فراوانی، طول دوره یخ بندان و به ویژه تداوم ٢ 1 Kim and Byun 2 Vitasse et al تا ٥ روزه و دوره بازگشت این پدیده اقلیمی، احتمال اقلیمی و سیکل هوایی آن در پهنه خراسان جنـوبی واکـاوی و الگوی احتمالی روزهای یخ بندان معرفی شود.
در این بین ، پژوهش حاضر به تحلیل آماری یـخ بنـدان بـا بهره گیری از مدل زنجیره مارکوف در منطقه پژوهشی توجه داشته است ؛ بدین ترتیب داده های کمینـه دمـای روزانـه ٥ ایستگاه همدید استان خراسان جنوبی برای یک دوره آماری مشترک ٢٧ ساله (٢٠١٤- ١٩٨٨) با بهره گیری از مـدل زنجیره مارکوف مرتبه یک دوحالته واکاوی شد؛ سپس داده هـای روزانـه در دو مقیـاس ماهیانـه و فصـلی مرتـب و بررسی و ماتریس فراوانی، ماتریس تغییر وضعیت ، ماتریس احتمال در نرم افزار Minitab و ماتریس پایا در نرم افـزار Matlab محاسبه شد و احتمال وقوع و وقوع نیافتن رخداد یخ بندان به دست آمد.