چکیده:
«حوزۀ عمومی»، بهمثابۀ عرصهای در میانۀ حوزۀ خصوصی و اقتدار برتر حکومت، از لوازم دستیابی به مردمسالاری است. «فضای عمومی مادی»، از عناصر عینی مرتبط با حوزۀ عمومی است که بهعنوان واقعیتی بیرونی، بُعد مادی حوزۀ عمومی را پوشش میدهد. در نظام جمهوری اسلامی ایران، اماکن عبادی -خاصه مسجد- کماکان از مصادیق بارز فضاهای عمومی فیزیکیاند که میتوانند بهمثابۀ حلقۀ واسط و میانجی و کاهندۀ شکاف میان مردم و حکومت، جلوهگه وفاق و هماندیشی شهروندان در باب مفاهیمی مانند «خیر عمومی» و «مصلحت جمعی» باشند و زمینۀ تحقق مردمسالاری دینی را فراهم سازند. این نوشتار نشان خواهد داد که رویکرد حداقلی و تنظیمی حکومت، در کنار خودگردانی و ادارۀ مردمی اماکن عبادی، در نهایت، خودآیینی و خودفرمانروایی شهروندان را به ارمغان میآورد. چه اینکه، شهروندان از رهگذر فضای عمومیِ مردمی اماکن عبادی، مشارکت جمعی را در محدوده و مقیاسی کوچکتر تمرین میکنند تا آن را در حکومت مردمسالار خویش پیاده سازند.
خلاصه ماشینی:
در نظام جمهوری اسلامی ایران ، اماکن عبادی -خاصه مسجد- کماکان از مصادیق بارز فضاهای عمومی فیزیکیاند که میتوانند به مثابۀ حلقۀ واسط و میانجی و کاهندة شکاف میـان مـردم و حکومـت ، جلـوه گـه وفاق و هم اندیشی شهروندان در باب مفاهیمی مانند «خیر عمومی» و «مصلحت جمعی» باشند و زمینۀ تحقق مردم سالاری دینی را فراهم سازند.
تأکید آموزه های اسلامی بر مفاهیمی ماننـد «خیـر عمـومی»، «مصـلحت عمـومی» و عرصـه ای جهت گفتمان و تعامل شهروندان ، انکارناپذیر است و ازاین رو در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، به «ایجاد محیط مساعد برای رشد فضایل اخلاقی براساس ایمان و تقوا»،١ به عنوان یکـی از وظایف حکومت اسلامی اشاره ، و از مسجد به مثابۀ «سنگر مبارزه با استبداد» و «ارتقای سطح آگاهی مردم » یاد شده است .
امـروزه بـا وجـود گسـترش حیـرت آور فناوری و بالطبع استفاده از نرم افزارهای (اپلیکیشن هـای)١ رایانـه ای بـه منظـور انجـام تعـاملات مجازی، کم وبیش فضای عمومی، ماهیت اصلی خود را حفظ کرده است ، به گونه ای کـه کماکـان میتوان از اماکن عبادی- با توجه به کارویژة آنان در انجام مناسک دینی و مـذهبی- بـه عنـوان 2 یکی از بارزترین مصادیق فضاهای عمومی در «عصر جدید»، نام برد.
٢. فضای عمومی اماکن عبادی، کاهندة شکاف میان حکومت و شهروند در شرایط کنونی ایران و منطقه ، اهمیت پر و بال دادن بـه امـاکن عبـادی، جهـت بازشـکوفایی استعدادهای اجتماعی شهروندان ، دوچندان میشـود، زیـرا اسـتفادة مـنظم و پیوسـتۀ سـاکنان محلی از فضاهای عمومی مکان هایی مانند مسجد، موجب میشود تا در مراحل بعـدی، افـراد بـا سلایق مختلف گرد هم آیند و حتی به تشکیل گروه هـای اجتمـاعی بینجامـد.