چکیده:
در گزارش سند روایات و همچنین منابع رجالی، تصحیفاتی در نام، کنیه و یا لقب راویان مشاهده میشود؛ قدم اول برای برطرفکردن این آسیب، شناسایی مصادیق تصحیف است؛ یکی از رجالیان متاخر که در این مسیر تلاش فراوانی نموده، علامه شوشتری است که در کتاب رجالی خود «قاموس الرجال»، ضمن تصحیح و رفع نارساییهای کتاب «تنقیح المقال» مرحوم مامقانی (م1351ق) به شناسایی آسیبهای سندی ناشی از تصحیف پرداخته است؛ ایشان با دقت و اهتمام ویژه و با بهرهگیری از پنج روش «ناشناختهبودن نام راوی»، «طبقه شناسی»، «همخوانی اسم و کنیه راوی»، «مراجعه به نسخههای اصیل» و «ناسازگاری ادبی» به شناسایی تصحیفات راهیافته در نام راویان و اصحاب ائمه علیهمالسلام پرداخته است؛ محقق شوشتری افزون بر کشف تصحیفات، اشتباه نسخهنگاران، خطای مولف، آمیختگی حاشیه با متن و تشابه رسمالخطی حروف را بهعنوان چهار علت عمده برای ایجاد تصحیف برشمرده است؛ همچنین توجه به رابطههای اکثار روایت راوی و مرویعنه را بهعنوان یکی از راههای برطرفنمودن این آسیب مورد توجه قرار داده است
خلاصه ماشینی:
». در ادامه به نمونههای بهرهگیری از این شیوه در کشف تصحیف روایات اشاره میشود: نمونه نخست: مرحوم شوشتری در شرححال «حسین بن صدقه» به تصحیف در نام راوی اشاره کرده و صحیح آن را «حسن» میداند؛ علامه حلی هر یک از حسن و حسین را در دو باب جداگانه از خلاصة الاقوال آورده و «حسن بن صدقه» را با توجه به نظر ابنعقده و «حسین بن صدقه» را مبنی بر رأی شیخ طوسی توثیق کرده است؛ ر.
نمونه سوم: محقق شوشتری در شرححال نجاشی، صاحب کتاب الرجال، نام «احمد بن العباس» را اشتباه میداند و منشأ آن را نامی که نجاشی در باب احمد،_ در شرححال خودش (احمد بن علی بن احمد بن العباس) درحالیکه نسب را به «معد بن عدنان» منسوب نموده، ذیل آن «احمد بن العباس النجاشی»_ معرفی میکند، میداند؛ به نظر ایشان این تحریف در نسخه رجال نجاشی رخداده است؛ زیرا آوردن دو نام مغایر در شرححال یک نفر معنا ندارد؛ بنابراین «بن» در نام «احمد بن العباس» توسط نسخهنویسان تصحیف شده و آن را بهجای «ابو» نوشتهاند؛ در نتیجه سبب ایجاد دو نام برای نجاشی شده است؛ نسخه علامه حلی و ابنداود از رجال نجاشی نیز به ذکر نام اول او اکتفا کردهاند؛ ازاینرو، نسخههای موجود صحیح نیستند؛ محقق شوشتری معتقد است تنها نسخه علامه و ابنداود از رجال نجاشی نسخۀ صحیح است و نسخههایی که پس از آن باقی مانده صحیح نیستند و طریق به آنها نیز صحیح نیست.