چکیده:
در این پژوهش به منظور تحلیل همدید بارش های حدی و فراگیر کرانه های غربی خزر، با بهره گیری از پایگاه داده ی بارش روزانه ی این پهنه، نقشه های هم بارش روزانه از تاریخ 1/1/1340 تا 10/11/1383 (15992 روز) بر روی یاخته هایی به ابعاد 14×14 کیلومتر، به روش کریجینگ میانیابی و ترسیم شد. این داده ها اطلاعات 48 نقطه مکانی پهنه مطالعاتی را برای 15992 روز فراهم نمود و این امکان را مهیا ساخت تا برای هر روز بارش، بیشینه بارش و درصد مساحت زیر بارش محاسبه شود. بر این اساس، حدی ترین و فراگیرترین بارش ها شناسایی گردید و 109 روز از شدیدترین و فراگیرترین بارش های منطقه بر اساس شاخص پایه ی صدک 99ام، برای بررسی و تحلیل انتخاب شد. با بهره گیری از رویکرد محیطی به گردشی و تحلیل خوشه ای پایگانی انباشتی به روش ادغام”وارد“ بر روی نقشه های فشار تراز دریا، سه الگویی که در بوجود آمدن بارش های حدی و فراگیر کرانه های غربی خزر موثر و نقش آفرین بودند، شناسایی گردید. در ادامه، به منظور تحلیل بارش ها در هر الگو، یک روز به عنوان نماینده بر اساس ضریب همبستگی با آستانه ی 95 درصد تعیین و در این روزها نقشه های فشار تراز دریا، ضخامت جو در ترازهای 500-1000 هکتوپاسکال، توابع جبهه زایی و شار همگرایی رطوبت برای ترازهای 500، 600، 700، 850، 925 و 1000 هکتوپاسکال ترسیم و تحلیل گردید. نتایج این پژوهش نشان از استقرار سامانه ی پرفشاری در زمان رخداد الگوهای سه گانه فشار تراز دریا بر روی دریای سیاه دارد. میانگین حجم آب دریافتی منطقه در هر سه الگو 9/906 میلیون مترمکعب است. بررسی الگوهای ضخامت جو نیز استقرار فرودی نسبتا عمیق را بر روی دریای خزر نشان می دهد. تحلیل نقشه های تابع جبهه زایی در کرانه های غربی خزر نیز وجود جبهه را بر روی دریای خزر و اطراف آن تایید می کند. تحلیل تابع شار همگرایی رطوبت نیز نشان دهنده این است که توده ی آبی خزر اصلی ترین منبع تامین رطوبت برای بارش های کرانه های غربی این دریا محسوب می شود و دریای سیاه در درجه ی بعدی اهمیت قرار دارد.
خلاصه ماشینی:
تحلیل تابع شار همگرایی رطوبت نیز نشاندهنده این است که تودهی آبی خزر اصلی ترین منبع تأمین رطوبت برای بارشهای کرانه های غربی این دریا محسوب می شود و دریای سیاه در درجه ی بعدی اهمیت قرار دارد.
در زمان حاکمیت الگوی شماره یک، میانگین بارش کرانه های غربی خزر معادل ٤٦/٣ میلیمتر بوده و با توجه به این که تقریبا ٩٩ درصد منطقه زیر بارش است ؛ حجم آب دریافتی منطقه ، ٢٩٤/٤ میلیون متر مکعب می باشد(جدول١).
(رجوع شود به تصویر صفحه) در تراز ١٠٠٠ هکتوپاسکال بررسی الگوی شار رطوبت در ساعت ٠٠:٠٠ نشان از تزریق رطوبت در قالب یک حرکت واچرخندی و در جهت ساعتگرد از تودههای آبی خزر و دریای سیاه به منطقه مطالعاتی دارد به گونه ای که هسته بیشینه ای را در این قلمرو مکانی ایجاد کرده است .
در زمان رخداد این الگو سامانه پرفشاری بر روی شمال دریای سیاه (از شرق اوکراین تا شمال غرب خزر) استقرار دارد که زبانه های آن از یک سو، تا سواحل جنوبی و غربی خزر و از دیگر سو، تا جنوب شرق دریاچه آرال کشیده شده است .
بررسی تابع همگرایی شار رطوبت در دو تراز ٩٢٥ و ١٠٠٠ هکتوپاسکال به عنوان ترازهای مناسب جهت تشکیل هسته های رطوبتی نیز نشان داد که پهنه های آبی خزر و دریای سیاه مهمترین منبع در تأمین رطوبت بارشهای کرانه های غربی خزر محسوب می شوند که می توانند زمینه را برای ایجاد ناپایداری و رخداد بارش در کرانه های غربی خزر مهیا نمایند.