چکیده:
حکومت ـ ملت ها از زمان شکل گیری با بحران های متعدد سیاسی و ژئوپلیتیکی روبرو شده اند. در بحران های ژئوپلیتیکی که زمینه مناقشه بر سر کنترل و به دست آوردن یک یا چند ارزش جغرافیایی قابل ملاحظه است، باعث دیرپایی بحران و عدم حل وفصل آن می شود؛ زیرا مورد مناقشه در زمره منافع ملی محسوب می شود که امکان مصالحه بر سر آن برای طرف های درگیر وجود ندارد.
جمهوری آذربایجان به عنوان مهم ترین بازیگر در منطقه ژئوپلیتیکی قفقاز جنوبی بعد از استقلال به دلیل گسترش طلبی ارضی ارمنستان با بحران ژئوپلیتیکی اشغال سرزمین مواجه شد. بحرانی که بعدها با مداخله برخی قدرت ها جنبه بین المللی پیدا کرد. ایران به عنوان مهم ترین همسایه آذربایجان همواره سعی کرده تا به نحوی با مداخله در این بحران جایگاه خود را در میان بازیگران
منطقه ای و فرامنطقه ای حفظ کند. بر این اساس تحقیق حاضر، به روش توصیفی ـ تحلیلی در پی بررسی این سوال اساسی است که عملکرد ایران برای حل بحران قره باغ چگونه ارزیابی می شود؟
نتایج تحقیق نشان می دهد که بحران قره باغ با توجه به چندلایه بودن، تداوم و پایداری بحران، تعدد بازیگران و تعقیب اهداف ژئوپلیتیکی خاص توسط میانجی گران ابعاد پیچیده ای به خود گرفته است. ایران نیز بر اساس ماتریس پیچیده بحران و نیز الزامات ژئوپلیتیکی خاص خود اهداف مختلفی را پیگیری می کند: از تشکیل ائتلاف سه گانه بین آذربایجان، ارمنستان و ترکیه جلوگیری کند، مانع از گسترش بحران به سمت مرزهای خود شود و در نهایت، نقش بازدارنده ای در باب حضور بازیگران فرامنطقه ای مانند اسرائیل و آمریکا در کنار مرزهای خود داشته باشد.
خلاصه ماشینی:
با در نظر گرفتن مسائل ذکر شده و با عنایت به این که ایران به عنوان کشوری که با جمهوری آذربایجان هم مرز و دارای وابستگی های متقابل جغرافیایی است و در طول بحران قره باغ نیز کمابیش نقش آفرینی کرده است ، پژوهش حاضر درصدد تحلیل عملکرد میانجی گری ایران در ساختار ژئوپلیتیکی منطقه ای است .
همچنین ، این بحران باعث تشدید رقابت تاریخی ترک ها با ارمنی ها و ایرانی ها و به تبع آن تشکیل اتحادها و ائتلاف های راهبردی جهت دار در بحران قره باغ ، تنها دلیل ایجاد ائتلاف راهبردی بین روس ها، ایرانی ها و ارمنی ها در مقابل ائتلاف راهبردی ترک ها، (آذربایجان ـ ترکیه ) با آمریکا در قفقاز جنوبی است (ولیقلی زاده ، ١٣٩١(الف ):٣٢٥ ـ ٣٢٤).
همچنین ، بحران قره باغ نقش مهمی در ماهیت روابط منطقه ای آذربایجان و ارمنستان داشته است که در این زمینه می توان به تنش های دوره ای در مناسبات آذربایجان با روسیه و ایران و تشدید اختلافات تاریخی ارمنستان با ترکیه اشاره کرد.
در واقع روسیه تمایل دارد با خارج کردن بحران قره باغ از بن بست موجود علاوه بر حفظ نقش میانجی گرایانه در این خصوص به پیشبرد طرح های راهبردی خویش در منطقۀ قفقاز نایل شود، به طوری که از یک سو، روابط راهبردی اش را با ارمنستان تقویت کند و از سوی دیگر بتواند به ذخایر انرژی آذربایجان دست یابد.
بنابراین جمهوری اسلامی ایران در تدوین استراتژی ها و سیاست های خود در مورد مسألۀ میانجی گری قره باغ با در نظر گرفتن شرایط و الزامات ژئوپلیتیکی وارد عمل شده است .