چکیده:
وزن شعر یکی از عوامل جداییناپذیر آن است که باید متناسب با مضمون و دیگر عناصر شعر انتخاب شود. حکیم سنایی، شاعر بزرگ اوایل قرن ششم، اشعار بسیاری از جمله قصیده، غزل، مثنوی و رباعی از خود به یادگار گذشته است. اشعار سنایی مصداق شایانتوجهی از هماهنگی میان وزن و محتوا هستند. در این جستار، پس از بررسی گزیدهای از اشعار این شاعر نامدار (330 غزل و قصیده)، به کیفیت و کمیت انواع وزن در آن و همینطور میزان هماهنگی وزن و محتوای آنها پرداخته میشود. در این تحقیق که به روش کتابخانهای انجام شده است، اشعار سنایی با توجه به مضمون آنها به چهار گروه وعظ- حکمت، عاشقانهها، عارفانهها- قلندریات و مدحیات تقسیم شدهاست. در اشعار بررسیشده، 26 بحر از بحور عروضی به کار گرفته شده است که در میان آنها بحرهای «رمل مثمن محذوف» و «هزج» بسامد بالایی دارد. اشعار گروه اول و چهارم بیشتر در وزنهای روان و جویباری و اشعار با مضامین عاشقانه و قلندرانه با وزنهایی با تنوع چشمگیرتر و بیشتر در قالب بحر مسدس سروده شده است که کوتاهی آن گاهی هیجان بیشتری به کلام القا میکند.
خلاصه ماشینی:
اینک اشعار سنایی از منظر میزان هماهنگی میان وزن و محتوا، با توجه به تحـولات سـبکی سـنایی در دوره هـای مختلـف زندگی و سیاق حاکم بر روزگار بررسی میشود: مضامین زاهدانه ، وعظ ، حکمت ، نکوهش و نقداجتماعی پیش از آغاز سخن ، اشعاری که با این مضامین سروده شده اند و وزن و بحر آنها بررسی مـیشـود (مراجعـه شـود بـه جـدول شماره ١) وزن ها و تعداد بحور یافت شده از درون اشعار بررسیشده در جدول زیر نشان داده میشود: (رجوع شود به تصویر صفحه) همان گونه که دیده میشود، ٧٦% از اشعاری که در این مضامین سروده شده اند، از گروه وزن های ثقیل گزینش شده اند.
بسامد استفاده از وزن های آرام بیشتر است و این گذشـته از ویژگـیهـای سـبکی حـاکم بـر روزگار شاعر، به خود شاعر و جایگاه کسی که شعر را برای او سروده است ، بستگی دارد.
بسامد وزن های آرام و جویباری در غزلیات عاشقانۀ سنایی بالاتر از وزن های خیزابی اسـت و اشـعاری کـه شـاعر نسـبت بـه معشوق بیوفای خویش شکایت دارد و از درد دوری و فراق او میشکوهد، در این اوزان سروده شده اند؛ اما اشـعاری کـه شـاعر در توصیف معشوق میسراید یا در هنگام سرایش ، گویی عاشقی سرمست است از وزن های پرجست وخیز استفاده کرده است .
. مدحیات اینک وزن ها و تعداد بحور یافت شده از درون اشعار بررسی میشود: (رجوع شود به تصویر صفحه) همان گونه که دیده میشود، ٧١% از اشعاری که با این مضمون سروده شده اند، دارای وزن های آرام و سنگین هسـتند.