چکیده:
مسئله نفس و بحث از آغاز و انجام آن، از مسائل مهم در حوزۀ فلسفه است. اگرچه در آرای فلاسفه باستان، بحث از نفس به صورت مبهم بیان شده است، این موضوع از جمله مباحث برجسته در آرای ارسطو و ابنسینا به شمار میآید. نگاه کلی به فلسفۀ ارسطو نشان میدهد او برای همۀ موجودات قایل به نفس است. وی بر مبنای نظریۀ ماده ـ صورت، نفس و بدن را جداییناپذیر میداند و معتقد است نفس، حادث با حدوث بدن است و در نهایت با نابودی بدن نابود میشود و بقایی برای آن در نظر نمیگیرد؛ اما با دقیق شدن در آرای او و بررسی آثار مختلف وی، به مباحثی میرسیم که با این نگاه کلی کاملاً متفاوت است و نشاندهندۀ اعتقاد او به جاودانگی دستکم بخشی از نفس است. ابنسینا نیز در مسئله پیدایی نفس ظاهراً نظری مشابه نظر ارسطو دارد و حتی شاید اینگونه به نظر آید که مقلد صرف ارسطوست و به تبع ارسطو به حدوث نفس معتقد است؛ اما با دقیق شدن در آرا و آثار وی، مشخص میشود در بسیاری از جزئیات و اصول مهم از ارسطو فاصله میگیرد؛ به گونهای که اگرچه قایل به حدوث نفس است، بر خلاف نگاه ارسطویی در باب سرنوشت نفس، وی در نهایت نفس را امری جاودانه میداند
خلاصه ماشینی:
وی بر مبنای نظریۀ ماده ـ صورت، نفس و بدن را جداییناپذیر میداند و معتقد است نفس، حادث با حدوث بدن است و در نهایت با نابودی بدن نابود میشود و بقایی برای آن در نظر نمیگیرد؛ اما با دقیق شدن در آرای او و بررسی آثار مختلف وی، به مباحثی میرسیم که با این نگاه کلی کاملا متفاوت است و نشاندهندۀ اعتقاد او به جاودانگی دستکم بخشی از نفس است.
ابنسینا نیز در مسئله پیدایی نفس ظاهرا نظری مشابه نظر ارسطو دارد و حتی شاید اینگونه به نظر آید که مقلد صرف ارسطوست و به تبع ارسطو به حدوث نفس معتقد است؛ اما با دقیق شدن در آرا و آثار وی، مشخص میشود در بسیاری از جزئیات و اصول مهم از ارسطو فاصله میگیرد؛ به گونهای که اگرچه قایل به حدوث نفس است، بر خلاف نگاه ارسطویی در باب سرنوشت نفس، وی در نهایت نفس را امری جاودانه میداند.
نکتۀ مهمی که در اینجا وجود دارد، این است که ارسطو هر جا سخن از حدوث به میان آورده، در نهایت نفس را فانی دانسته است؛ اما در دورهای از حیات فکری خود که به قدم نفس قایل بوده است، برای نفس سرنوشتی جز جاودانگی در نظر نگرفته است.
<FootNote No="51" Text=" در آثار ارسطو هر جا وی به جاودانگی نفس معتقد شده است، تنها جاودانگی بخشی از نفس، یعنی عقل فعال را در نظر دارد.