چکیده:
یکی از موضوعات نیازمند پژوهش، بازشناخت مباحث مهدویت در قرآن و بازتاب آن در تفاسیر مذاهب اسلامی است. از جمله آیاتی که در تبیین آن، موضوعات مهدویت مورد توجه مفسران قرار گرفته، آیه شریفه 187 سوره اعراف است. نوشتار پیش رو، ضمن تبیین دیدگاههای مفسران شیعه و سنی، با تاکید بر آرای تفسیری رشیدرضا و مراغی، رویکرد انکاری ایشان را در مواجهه با روایات مهدوی، به بوته نقد کشانده و چالشهای احتمالی این برداشتها را مورد ارزیابی قرار داده است. سپس با رهگیری بازتاب آموزههای مشترک مهدویت در تفاسیر فریقین در ذیل آیه، به تبیین دیدگاههای مفسران در اینباره پرداخته است. در اینباره، سه آموزه مشترک مهدوی: مشخص نبودن وقت ظهور، اشراطالساعه بودن زمان ظهور و اصل مهدی باوری، بازشناسی گردید که در برخی تفاسیر فریقین مورد توجه قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
اکثر مفسران قرآن کریم، آیه شریفه مذکور را در مورد وقوع قیامت و اوصاف آن دانسته و ذیل آن به مباحث مرتبط به قیامت پرداختهاند؛ اما برخی از مفسران شیعه و اهل سنت، با توجه به روایات تفسیری ذیل آیه شریفه و تطبیق آن به روز ظهور، آن را با امام مهدی( مرتبط دانسته و ذیل تفسیر آیه، به مباحثی در خصوص مهدویت پرداختهاند؛ این مقاله که با روش مقایسهای انجام شده است، ضمن بررسی این موضوع در منابع تفسیری فریقین و تحلیل و تبیین آنها، به بازشناسی و تبیین آموزههای مشترک مهدوی در ذیل آیه مذکور در تفاسیر پرداخته است.
نقدهای ادعایی رشید رضا و مراغی به روایات مهدویت ذیل آیه شریفه الف) تعارض در روایات مهدویت؛ این ادعا را با ذکر چند روایت در مورد نسب و نام حضرت، مستدل کردهاند؛ ب) اکثر علما، احادیث مهدویت را انکار کرده و آنها را موضوعه دانستهاند: در اینباره، فقط به نام ابنخلدون اشاره شده است؛ ج) شیخان(بخاری و مسلم) به احادیث مهدویت اعتنا نکرده؛ لذا در صحیحین ذکری از آنها نشده است؛ د) اعتقاد به مهدویت دارای پیامدهای منفی است؛ ه) شیعی بودن اندیشه مهدویت (رشیدرضا، 1342: ج9، ص499-503 و مراغی، بیتا: ج9، ص133-134).
اما بعد از ذکر تعدادی از روایتهای مربوط به مهدی آخرالزمان و نقد سندی آنها، به تردید و تشکیک در مسئله مهدویت پرداخته است؛ ولی به گفته یکی از علمای اهل سنت: «ابن خلدون مرد این میدان (حدیث) نیست و حق آن است که در هر رشته و فنی به صاحبان آن فن و دانش مراجعه شود» (کتانی، 1328: ص146)؛ چرا که ابن خلدون مورخ است، نه محدث؛ اما رشیدرضا و مراغی بدون بررسی روایات مهدویت به نقد و انکار آن پرداختهاند.