چکیده:
یکی از مسائل مهم در عرصه دینپژوهی معضل تعارض علم و دین است. جوادی آملی یکی از برجستهترین متفکران روحانیت شیعه است که به حل شبهه تعارض علم و دین پرداخته است. پرسش اصلی این است که آیا شیوههای رفع تعارض وی خاستگاه اسلامی دارد یا تکرار شیوههای متفکران غربی است و آیا این شیوهها در رفع تعارض موفق هستند؟ هدف از این مقاله ارائه شیوههای ایشان و بررسی اصالت آنها و ارزیابی کاراییشان است. با مراجعه به آثار جوادی آملی و آثار برجسته متفکران غربی در زمینة علم و دین و بررسی آنها مشخص میشود که برخی از شیوههای جوادی آملی مبتنی بر فلسفه علم اسلامی و دسته دیگر مبتنی بر دیدگاههای دینشناسانه اسلامی است. ازاینرو، اصالت این شیوهها اثبات گردیده و چون وی با ملاحظه ماهیت و ویژگیهای علم و دین و با حفظ خصوصیات آنها سازگاریشان را تبیین کرده، شیوههای وی در رفع تعارض کارایی دارد.
One of the important issues in the field of religion is the conflict of science and religion. Javadi Amoli is one of the most prominent scholarly thinkers of the Shiite clergy who has addressed the issue of conflict between science and religion. The main question is whether Amoli's methods of eliminating the conflict between science and religion originate from Islam Or has he repeat the ways of eliminating the conflict of science and religion of Western thinkers? And are his methods successful in resolving the conflict?
The purpose of this article is to present Amoli's methods and examine their Originality and their Effectiveness. Referring to the works of Javadi Amoli and the outstanding works of Western thinkers in the field of science and religion, it is evident that some of Amoli's methods are based on the Islamic Philosophy of Science and another on the basis of his Islamic theological views. Hence, the Originality of Amoli's methods has been proven And since he has explained compatibility of science and religion with the consideration of the nature and characteristics of science and religion and preserves their characteristics, Amoli's methods of resolving conflicts are effective.
خلاصه ماشینی:
با مراجعه به آثار آیتالله جوادی آملی و آثار برجستۀ متفکران غربی درزمینة علم و دین و بررسی آنها مشخص میشود که برخی از شیوههای آیتالله جوادی آملی مبتنیبر فلسفۀ علم اسلامی و دستۀ دیگر مبتنیبر دیدگاههای دینشناسانۀ اسلامی است؛ ازاینرو، اصالت این شیوهها اثبات شده است و چون ایشان با ملاحظۀ ماهیت و ویژگیهای علم و دین و با حفظ خصوصیات آنها سازگاریشان را تبیین کرده است، شیوههای ایشان در رفع تعارض کارایی دارد.
بررسی اصالت: استفاده از شیوۀ مزبور میان آیتالله جوادی و برخی متفکران غربی مشترک است و آنان نیز برای رفع تعارض علم و دین از شیوۀ تفکیک علم از فلسفههای علمی الحادی، مانند طبیعتگرایی متافیزیکی و تحویلگرایی متافیزیکی بهره بردهاند (هات 1382: 129-131؛ Ruse 2010: 239-240)؛ اما آیتالله جوادی آملی برمبنای معرفت شناسی اسلامی، که علم تجربی را ازسنخ مجربات میداند (جوادی آملی 1389 الف: 26-27)، این شیوه را ارائه کرده است، ازاینرو نمیتوان شیوۀ ایشان را تکرار شیوههای غربیان پنداشت.
4 شیوههای ناظر به اعتبار معرفتشناختی علم (فرضیهانگاشتن نظریات علمی معارض دین) بهنظر آیتالله جوادی آملی نمیتوان با قواعد تجربی و قضایای آزمایشی به نظریۀ علمی یقینیای رسید که در تعارض با آموزههای دینی باشد؛ زیرا اگر معنی یقین، شرایط حصول آن، و مقدمات معتبر برای رسیدن به آن موردتوجه قرار گیرد، مشخص میشود که دستیابی بهدلیل عقلی قطعی در علوم تجربی بسیار بعید است.
بررسی اصالت: این شیوه را نمیتوان تکرار سخنان اندیشمندان غربی و متأثر از آنان دانست، زیرا این شیوۀ رفع تعارض مبتنیبر برداشتی است که آیتالله جوادی آملی از آن دسته متون اسلامی دارد که عقل را حجت معرفی کردهاند (کلینی 1429 ق: ج 1، 35)؛ ازاینرو، احکام عقل تجربی را نیز میتوان داخل در قلمرو معرفت دینی دانست.