چکیده:
در زمان سلجوقیان در تمام هنرها، صنایع و علوم جهش چشمگیری پدید آمد. انواع متنوعی از سفالینه ها
کمی پس از روی کار آمدن سلجوقیان در ایران ظاهر شد. مراکز عمده سفال در ایران، شهر ری و کاشان بود.
ویژگی این سفالینهها استفاده از خمیر سفید بود. در این دوره تمام روشهای فنی شناخته شده به کار برده
میشد. علاوه بر تکنیکهای ساخت بدنه، روشهای متنوع و جدید لعابسازی نیز رواج یافت. لعابهایی چون:
قلیایی، نقاشی زیر لعابی و رو لعابی، مینایی، زراندود و زرین فام. چنین بنظر می آید که در آن دوره نقاشان و
طراحان، استاد سفالساز را در امر ساخت سفال یاری میکردند. کوشش مستمر سفالسازان ایرانی برای اینکه بتوانند با چینیها و لعابهای ساخت کشور چین برابری کنند موجب بوجود آمدن دو شیوه جدید در
ایران گردید، اولین اختراع ترکیب خمیر نرم با آمیخته زیادی از در کوهی و دیگری کشف مجدد لعاب قلیایی
بود، که برای آخرین بار در مصر باستان بکار می رفت. در اواسط قرن ششم لعابکاری رنگی بوجود آمد که
معمولا بهرنگ فیروزهای یا آبی تیره بود. سفالینه های زرین فام نیز در خلال قرن ششم رواج یافت. نمونه های نخستین آن، ریشه در مصر و بین النهرین داشت و در ایران از پیشرفت و تحول کافی برخوردار شد.
خلاصه ماشینی:
این دستاورد باعث رواج لعاب های قلیایی شد از آنجایی که خمیر شیشه در ارتباط تنگاتنگ با بدنه بود، به خوبی به بدنه می چسبید و چون گداز آورش قلیایی بود یک گروه رنگ سرد جدید با برتری آبی تیره از ترکیب کبالت و فیروزه ای از مس به وجود می آمد.
(واتسون،29:1382) لعاب قلیایی امکانات بیشتری را در اختیار هنرمند قرار می داد مثلا برای کاربرد کبالت به دلیل اینکه لعاب جدید در طی عملیات پخت سیالیت کمتری نسبت به لعاب سربی از خود نشان می داد قبل از لعاب کاری آن را روی ظرف نقش می زدند و به این ترتیب رنگ آبی شفافی با کیفیت پایدارتر بدست می داد.
استفاده از لعاب های قلیایی بر بدنه خمیر شیشه ای به رنگ فیروزه ای از قرن پنجم و ششم، در کاشان، همزمان با گرگان رواج یافت.
(توحیدی،273:1384) اسلوب دیگر مورد استفاده ایجاد روزنه هایی در بدنه ی ظریف بود تا نقش های جالبی به وجود آید و با لعاب های شفاف معمولا بی رنگ یا آبی درخشان پر می شد.
(کریمی،28:1364) نحوه اجرای طرح این گونه بوده است نقشها را بر روی بدنه حکاکی می کردند طوری که لعاب با رنگ های مختلف از شیارهای ریزی به داخل راه می یافت.
از اواخر قرن پنجم هجری قمری رنگ آبی فیروزه ای در لعابینه سفال های ایرانی پدیدار شد این تغییر ناشی از کاربرد لعاب قلیایی بود.
رواج بدنه جدید سفید رنگ از جنس کوارتز زمینه را برای استفاده از لعاب قلیایی فراهم آورد.