چکیده:
چکیده
اسطوره یکی از عمدهترین پدیدههای فرهنگی اقوام مختلف است که همواره پیوند بنیادین خود را با شعر حفظ کرده و با کارکردهای گوناگون و اشکال مختلف با آن تنیده شده است. عنصر تخییل در اسطوره، ماهیتی متناسب با ماهیت صور خیال برای آن پدید آورده است و بر این اساس، حضور اسطوره در شعر به هر دلیلی که باشد حضوری زیباییآفرین است. اسطوره در گونههای مختلفی از انواع صور خیال در متن پدیدار میشود. این تصاویر بخشی از ادبیت اسطوره را شکل میدهند. شاعران ایران زمین، هر کدام به نوع، نگرش و کمیتی متفاوت با دیگری به اسطوره نظر داشته و آن را در دنیای شعر خود وارد کردهاند. سنایی و انوری، دو تن از شاعران چیرهدستی هستند که در عصری نزدیک به هم در خراسان بزرگ میزیستهاند اما همانگونه که فضای شعر این دو، متفاوت و دور از هم است، اسطوره نیز در شعرشان به شیوهای ناهمسان به کار گرفته شده است. در این جستار با روش توصیفی ـ تحلیلی<strong>، </strong>شیوة حضور روایات و سازههای اسطورهای در تصاویر خیالی قصاید سنایی و انوری از منظر زیباییشناختی مقایسه و تحلیل میشود و نشان داده خواهد شد که شیوههای متفاوت حضور اسطوره در قصاید سنایی و انوری، چه تأثیری بر ارزش زیباییشناختی آن گذاشته است و عمده ادبیت اسطورهای در قصاید سنایی و انوری کدامیک از انواع صور خیال آمیخته با اسطوره است.
Myths, narratives, believes and worldviews are integral parts of human beings and have manifested themselves under various forms through civilization. Poetry is considered a cultural manifestation sharing a close relationship with myths. Through ages, Iranians poets have used myths in their poetry. Various reasons motivated these poets to use the literary richness of myths in their poetry; for example, it was sometimes to deepen the meaning of their poetry, to keep old myths alive or fuel their nationalistic feelings. Sana’i and Anwari are among the greatest Poet of the 4 to 6 Islamic centuries. Each one of these poets had a unique style and has influenced Persian poetry in its own distinct way. Sana’i understands the universal value of myth and their potential power to be transcended into symbols which can be used as carrier of sacred ideas, something that can’t be achieved through the use of popular language. Sana’i uses myth in order to deepen the meaning of his odes; at the same time he succeeds in creating a mythical space and appears to recreate myths. Hence, he can be considered a pioneer in how myths are used in Persian poetry. Anwari, contrary to Sana’i, makes popular references to myths, often denigrating them in various ways. Because of the inappropriateness of the meaning of his poetry and the Mythical Literariness the presence of myths in his odes has a less aesthetic literary value.
خلاصه ماشینی:
این جستار در پی آن است که با مقایسۀ حضور اسطوره در هیئت صور خیال و آرایۀ ادبی در قصاید سنایی و انوری، وجه زیباییشـناختی آن را در هـر کـدام از این صورت های خیالی مشخص کرده و شکل عمدة ادبیت اسـطوره ای را در قصـاید سـنایی و انوری روشن سازد.
مقایسۀ رویکرد سنایی و انوری به اسطوره و تأثیر آن در ادبیت متن حکیم سنایی برای نخستین بار در شعر فارسی عناصر اسـطوره هـای ایرانـی را بـه سـاحت تجربه های صوفیانه میکشاند (فتوحی، ١٣٨٩: ٢٢٨) و دقایق عرفانی و احوال روحانی خـود را با نمادها و تمثیل های اسطوره ای گفتنی میکند.
(فتوحی، ١٣٨٩: ٢٧٩ ) به علاوه ، زبان نمادین اسطوره ، راه گریـزی اسـت از فهم ناقص مردمان و رساندن معنی به صاحب عقول : هزاران بار گفـتم مـن ، کـه راز خـویش بگشـایم ولــیکن مــر مــرا خــاموش ضــعف مردمــان دارد (سنایی، همان : ٣٠٩) سنایی حرف های ناگفتنی خود را به وسیلۀ نماد بیان مـیکنـد و بسـیاری از ایـن رمزهـای، نمادهای اسطوره ای است .
ک: جرجانی، ١٣٨٩: ١٠٦و ١١١) سنایی نخستین شاعر فارسی زبان است که عناصر اسطوره ای را در صورتی نمادین ، بـرای بیان مفاهیم عرفانی به کار میبرد و از این طریق ، خود را از تنگنای سخن میرهاند.
بـه ایـن ترتیـب ، شخصیت های اسطوره ای به صورت ابزاری و بدون پشتوانۀ معرفتی اساطیر، به شـکل تلمـیح و تشبیه در شعر انوری وارد شده اند و التزام او برای ساختن تناسب و مراعات النظیر با استفاده از عناصر روایی یک روایت اسطوره ای به افزونی بسامد تلمیح و تشـبیه در شـعر او کمـک کـرده است .