چکیده:
تحلیل گران انتقادی، گفتمان را کنشی اجتماعی می دانند که رابطه دیالکتیکی با ساختارهای کلان جامعه دارد و به خلق و بازتولید مناسبات قدرت کمک می کند، از این رو برای تحلیل بهتر متن باید بافت اجتماعی آن نیز مورد بررسی و کنکاش قرار گیرد و رابطه قدرت و ایدئولوژی در متن تشریح شود. ازمهمترین رویکردهای ارائه شده در تحلیل گفتمان رویکرد نورمن فرکلاف است که به تحلیل متن در سه سطح توصیف ـ تفسیر ـ و تبیین می پردازد. در این جستار به بررسی و تحلیل گفتمان شعری بشری بستانی در دو قصیده الحرکات و مکابدات لیلی از دیوان البحر یصطاد الضفاف (1988م) بر اساس این رویکرد و به روش توصیفی ـ تحلیلی پرداخته شده است. پژوهش انجام شده نشان می دهد که شاعر در این دو قصیده با استفاده از واژگان استعاری و با بکارگیری تکنیک نقاب و ناسازواری ادبی و به کارگیری بینامتنیت که یک نوع عینیت به متن می بخشد، وبا برخی تصاویر هنری به نقد سلطه حاکم بر عراق پرداخته و این سلطه را به چالش کشیده است و با به تصویر کشیدن اوضاع نابسامان عراق که آن را نتیجه سیاست های ناکارآمد سلطه صدام می داند، سعی در مشروعیت زدایی از آن دارد و مردم را به مقابله با آن دعوت می کند. بشری بستانی در این گفتمان جنگ بین ایران و عراق را محکوم می کند و هم پیمانی صدام با آمریکا را نتیجه ضعف سیاست های وی می داند که نتیجه جز خسران و شکست برای وی نخواهد داشت.
خلاصه ماشینی:
از مهمترین رویکردهای تحلیل گفتمان ، رویکرد نورمن فرکلاف ، مبتنی بر سه محور توصیف ، تفسیر و تبیین است که این جستار، دو قصیدة مهم بستانی، «الحرکات » و «مکابدات لیلی»، از دیوان «البحر یصطاد الضفاف » (١٩٨٨م ) را با تکیه بر آن بررسی کرده و کوشیده است با تحلیل لایه های زبانی و بافت بینامتنی گفتمان ، مهمترین ایدئولوژیهای شاعر در این دو قصیده و موضع گیری وی را در برابر حزب بعث و سیاست های جنگ طلبانۀ آن ، و همچنین اوضاع جامعۀ عراق معاصر واکاوی نماید.
پرسش های پژوهش الف ) بشری بستانی در گفتمان خویش کدام شـگردهای زبـانی را بـرای بیـان ایـدئولوژیهـای خویش به کار گرفته است ؟ و کنش گران متنی به چه صورت در این گفتمان نمـود پیـدا کـرده - است ؟ ب ) دیدگاه بشری بستانی، شاعر و روشنفکر معاصر عـراق ، دربـارة جنـگ عـراق علیـه ایـران و مشروعیت حکومت حزب بعث چیست ؟ ج ) مهمترین عوامل شکل گیری این گفتمان شعری کدام اسـت و ایـن گفتمـان چـه تـأثیری بـر ساختارهای اجتماعی و روابط قدرت در عراق معاصر دارد؟ ٢-١.
واژگان بشری بستانی در قصیده «الحرکات » با به کارگیری مجموعه ای از رمزها و واژگـان اسـتعاری کـه دارای بعد بیانی هستند؛ در کنار به تصویر کشیدن اوضاع نابسامان عراق که قربـانی جریـان هـای سیاسی و روابط خارجی نامشروع شـده اسـت ، قـدرت حـاکم بـر عـراق را بـه سـخره گرفتـه ، سیاست های ناکارامد آن را عامل ویرانی، هرج و مرج و بیثباتی عراق مـیدانـد و آن را محکـوم میکند.